Ikenga
Ikenga ( Igbo pụtara ike"). Obu kwazi alusi sirike n'ala Igbo. Ọ bụ otu n'ime ihe ndị dị ike nke ndị Igbo na-eme omenala huru n'anya. O nwere Chi (chi nke aka ya), ndichie nna ya, nke aka Ikenga (n'aka aka nri), ike (ike) nakwa nke ime mmụọ site n'ekpere na ịchụ àjà. [1]
A na-ahụkarị Ikenga n'etiti ndi Igbo bi n' Anambra, Enugu, Delta na akụkụ ụfọdụ nke obodo Kogi .
. [1]
Ọrụ nke Ikenga dezie
Njirimara ikenga dezie
Ikenga bu ihe ndi mmadu na-eme onwe ha.
[2] Ọ na-achịkwa ụlọ ọrụ, ọrụ ugbo, na onye ọrụ ugbo, a na-eme kwa ememme kwa afọ na ememme Ikenga kwa afọ. [3] Ndị nwe ya kwenyere na ọ ga-eweta akụ na ụba na nchekwa.
Chineke nke agboche dezie
Ikenga ihu abụọ bụ nkata kasị ochie nke Ikenga na ala Igbo. Ọ bụ chi ihu abụọ, ihu otu ihu na-ele afọ ochie ka otu ihu na-ele afọ ọhụrụ. Nke a bụ ihe ndabere nke kalenda Igbo ochie na nke ochie. [4] Dị ka chi nke mmalite, o nwere aha otuto nke Ikenga owa ota .
Idebe nke Ikenga dezie
Ikenga nwere nsọ di iche iche. A na-achụrụ ya àjà nke ihe dịka yam, oké ọkpa, mmanya, ihe ndị na-egbu egbu na alligator ose. Nkwado dị iche iche na-abụkarị ihe sara mbara na mgbe ụfọdụ obere na-adabere na ike ego nke onye nwe ya. Ọ bụrụ na onye nwe ya raara onwe ya nye, ọ na-azụ Ikga ya kwa ụbọchị na Kola na mmanya na mgbe ụfọdụ, karịsịa tupu ọrụ dị mkpa, ọ na-achụ ọbara nke oke oke ma ọ bụ ebule iji mee ka mmụọ ahụ nyere ya aka ịga nke ọma.
. [1]
Ụdị Ikenga dezie
Dị ka MDW Jeffreys si kwuo, e nwere ụdị atọ nke Ikenga: ikenga madu (mmadụ), ikenga alusi (spirit), na otu tu (ihe nchọpụta). Nke mbu bụ onye mmadu nwere oke mpi, na-anọdụ n'elu oche. Nke abụọ bụ igwe akwa na mpi. Ihe omuma a di obere ma di mfe ma bia n'udi di iche iche. [5]
Agha Ikenga dezie
Ụdị nke ikenga a kasị mara amara bụ " onye agha ," na-akọwa onye mmadụ mepụtara nke ọma na mpi na okwu dị egwu. Ọ na-anọdụ n'elu oche, na-ejide ihe n'aka abụọ. Aka nri na-ejide mma ya na ogwe aka a na-ekwu okwu ya na agụba dị elu, aka ekpe bụ azu ma ọ bụ ọtụtụ ugboro, isi mmadụ nke nwere anya, imi, na ọnụ na-agbapụta ihu ihu concave. [5] Onye agha ahụ na-emetụta ihe omume nke ndụ mgbe a na-atụ anya ka ndị mmadụ gosipụta ike agha ha. N'ịbụ onye ọtụtụ n'ime ndị na-eto eto nke ọgbọ na-enwe, ha na-egosi nwa okorobịa na-eto eto: siri ike, na-eyi uwe elu nke dike ahụ, na ijide mma na isi mmadụ. A na-ahụ nke a na ìgwè ndị agha mgbe ha na-egwu egwú. [6]
A na-enwe mma mgbe nile n'aka nri, a na-akpọ aka ikenga (njenga aka), a na-akpọkwa ikenga ụlọ nsọ na aka nri. N'oge ndị na-adịbeghị anya, a na-eji ihe atụ dịka akara nke mwakpo dochie anya ihe ike ime ihe ike nke isi na mma. Ihe kachasị mma nke ihe oyiyi nile nke ikenga, mpi ( opi ), na-eburu nke a, na-eburu okwu a. Ilu Igbo na-ekwu, sị, "ebule ahụ na-eburu ibu agha" ( Ebune jị isi éji ); ya bu, mmadu aghaghi itinye aka n'ime uzo iji nwee ihe iga nke oma. [6]
Obodo Ikenga dezie
Ụdị nke abụọ kachasị mkpa, nkọwa nke ụdị agha ahụ, nwere nnukwu ụlọ na ihe oyiyi mmadụ ma ọ bụ anụmanụ, ma ọ bụ abụọ. Onye a na-anọ ọdụ nọ na-egosiputa ihe eji aka ekpe na mkpara n'aka nri. Na ọtụtụ ihe atụ, ichi akara na-anọchi anya na ihu. Ụfọdụ n'ime ọnụ ọgụgụ ndị a, karịsịa ndị buru ibu, na-adịkarị karịa mita dị elu, ọ bụghị nke onye ọ bụla, ma ọ bụ nke oge a ma ọ bụ nke usoro ọmụmụ. [7] Obodo ndị a Ikta na-anọchite anya ìgwè kama inwe ihe ndị mmadụ rụzuru na ùgwù ha, ma gosipụta ịdịgide n'etiti onye na otu. [8] Ha na ndị na-egosi ọnụ ọgụgụ ndị a maara dị ka Ugo n'acho mma ("ugo na-achọ ịma mma") ma gosipụta ọtụtụ ihe ngosi nke nkà.
N'ihe atụ ndị a dị mfe nke ìgwè a, nnukwu ihe na-akwado ihe oyiyi ụmụ anụmanụ. Ndị ọzọ buru ibu Ikenga nwere nnukwu nkwenkwe ụgha ndị nwere mpi abụọ na-ekpuchi akụkụ nke isi ma na-aga n'ihu wee mee ka mpaghara ọzọ na-ejedebe n'isi isi agwọ. Ihe nkedo a na-ekpochapu na-eme na akụkụ ala nke mpi. N'elu isi, isi anọ nwere isi na otu ma ọ bụ karịa leopta n'elu. [7] Ebumnuche ndị dị na obodo Ikenga na-enwekarị uwe ejiji dị ichiiche nke na-egosi njikọta mkpokọta. Ebumnobi ndị a na-egosikwa ihe obodo a maara maka, dịka ọmụmaatụ ma a maara ha dị ka dike, dinta, ahịa ma ọ bụ ndị ọrụ ugbo. N'ime ememe a na-eme kwa afọ, a na-ebute ụmụ nwoke niile a mụrụ n'afọ gara aga n'ihu obodo Ikenga ma si otú ahụ dị ka nọmba obodo. [1]
Ikenga onye isi ihe dezie
Ihe ndi ozo di iche iche, karia ndi nwere nkwenkwe ugha, yiri ka ha na ndi mmadu na ndi mmadu na ndi mmadu di. The atọ-legged stool, mara dị ka Awka stool, e debeere otu n'ime ọkwá kasị elu nke aha usoro, ọzọ aha. Ndị ọrụ ahụ na-egosi ikike, ma na-abata n'otu ụlọ ọrụ dị mgbagwoju anya, site na osisi dị mfe na mkpara nke ígwè a ji ígwè mechie mgbanaka ọla. Ụdị kachasị na-anọchi anya na ikenga bụ nsuagilign, nke a na-ahụkarị site na openwork na ogwe. A na-eji ụkwụ, okike, nke dị n'aka ekpe, dị ka opi, odu . Ọ na-ekwu banyere enyí ahụ, ihe nnọchianya zuru ezu maka ike na ndu. A na-ejikarị nwata nwoke ma ọ bụ nwa agbọghọ na-eburu oche na tusk, ọ bụ ezie na ọ bụghị onye ọrụ.
Ihe ka ukwuu n'ime ihe ndị a na-ahụkarị na-egosi ụdị ihe a na-adịghị ahụkebe, bụ nke nwere oghere dịka n'egedege ihu na ihu ụlọ. Ntụle bụ ọkachamara ọkachamara ọkachamara na ndị obodo Awka. Eji ichi ichota ndi kachasi elu nke ndi mmadu aha, tinyere umu nwoke na umu ndi inyom. A na-ejikarị ihe ndị e kwuru banyere anụmanụ mee ihe. Otu anụmanụ a ma ama nke e ji mee ihe na onye na-agụnye aha ya bụ agụ owuru, agu, eze anụmanụ na ihe nnọchianya nke ikike ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke nwoke. Mpi nke ebulu ma ọ bụ anụmanụ ndị ọzọ, nke a na-achọta na ihe oyiyi niile, gosipụtara ike na iwe. Otutu ihe omuma atu di iche iche n'eme ka ha mara oke ebulu, ma obu ma obu ma obu isi ma obu isi. A na-etinyekwa agwọ, nnụnụ, na ntụrụndụ na nkwụsị.
Ọtụtụ agha, ma onye agha ma onye akpọrọ aha, nwere usoro nke amụma ndị na-emetụta isi, na-abụkarị ugboro atọ ma ọ bụ ọzọ ọhụụ dị n'akụkụ nke ọ bụla. Ikenga na mpaghara ndịda nke Igbo nwere mkpịsị aka atọ n'elu ihe ntụpọ. E wezụga na ejikọta ya na Ikenga, ọnụ ọgụgụ atọ na-ejikọta ụmụ nwoke na West Africa dum. Ndị a projections wee guzo maka nzu, cone ekara iberibe nzu eji na ememe. A na-etinye ihe nzuzu a, nke na-atụ aro ịdị ọcha na nchebe, mgbe ụfọdụ iji anya na ụlọ nsọ. Ndị dị elu na-achọ nchebe anwansi n'ihi na ha na-abụkarị anyaụfụ, bụ nke amoosu na-ekwukarị. [8]
Akụkọ Ochie na Ụgha Na-egosi Ikenga dezie
Dika Ndi Ichie Akwa Mythology and Folklore Origins of the Igbos, Ikenga bu nwa Ngwu, o bu kwa dike nke oma na onye mgbagwoju anya. A na - eche ya na ike nke efere site n'otu osisi Iroko gaa na nke ọzọ. Ọ bụ nwoke mbụ dị ndụ nke na-echetara ya iji nweta aha Ogba-aka ari Oji nke pụtara ịrị elu nke osisi iroko n'enweghị enyemaka nke ụdọ. Ikenga na-edu mba Nkwo n'ime agha mbụ nke mmiri nke oké osimiri nke a ma ama nke ọ bụla mba dị na Oji na-eme. Ndị inyom na-abịa na-alụ ọgụ maka ndị Edo na ọtụtụ Ododo ndị agha na-agba n'elu azụ nke sharks na agụ iyi. Edo herbalists nwere ikike ịkwado nnukwu nkume iji gbaga na ebukwasị n'elu ụlọ nke mba Nkwo. Agha ahụ siri ike ma nọrọ n'otu ọnwa. Na nke mbụ, Ikenga na ndị agha ya kpochara ya na-acha akwụkwọ ndụ akwụkwọ ndụ nke mere na ha dị ka osisi na-efegharị n'elu oké osimiri, ruo mgbe ha rutere nso na ihe ha na-eme iji mee ndị iro Edo na Ododo.
Ọtụtụ nke uche-o-wisps zitere Edo obodo e bibiri. Mgbe ndị dike Edo na Odo hụrụ na a na-emeri ha, a manyekwara ha ịlaghachi azụ n'ókèala ha, ha mere nchịkọta ikpeazụ nke na-agwụ ike iji jide nanị ndị Ichi Akwa na Ngwu. Ikenga gbakọtara gburugburu n'obí nna ya iji gbaghaa Ododo na Edo stalwarts. Otutu ndi mmadu nogide nyere aka site na ndi ozo ruo mgbe Ikenga biara izute ndi ozo anọ a na-akpọ Ajukwu akpu isi ndi nwere mpi isii.
Dika ajukwu akpu isi bu ihe ndi ozo, ma ebe Ikenga di n'azu onu ogugu, Ikenga putara onwe ya n'elu mpi nke anu. Ndi agha abuo ahu meriri site na osisi ohia na ugbo n'ime agha efu. Ikenga chịkọtara ike nke ike n'ikike dị mgbagwoju anya ka ọ na-agbaji olu nke anụ ọhịa ahụ nke mebiri mgbawa dị otú ahụ. Enweghi ude n 'ugbua na ihe ndi mmadu na-eme ka ha nwua, ndi mmadu na-abughi ndi ozo. Ndi ndi agha Edo na Ododo juru ndi mmadu anya site na ihe ngosi di iche iche na ngbaputa oge na-adighi anya. [9]
Ilu na Ekpere tinyere Ikenga dezie
- "Ikenga chim nyelum, taa oji" (Ikenga, onyinye nke chi m, sonye n'inye onyinye)
- "Ikengam kwalu otu, nje mge ya mmuo" (Ogologo oge Ikenga m na-arụ ọrụ m nwere ike wrestle n'ala ndị nwụrụ anwụ)
- "Ikenga adigh ile, azilaa nku" (An Ikenga nke na-adịghị arụ ọrụ, bee ya maka nkụ) [8]
Ul'olu Ekpemepke n'odinani Africa
Ntughari dezie
- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 Okere, Rose. "Ikenga In Traditional Igbo Society".
- ↑ [1] Àtụ:Webarchive
- ↑ Umeh, John. After God is Dibia Volume 2. Page 50.
- ↑ Umeh, John. After God is Dibia Volume 2. Page 49.
- ↑ 5.0 5.1 Bentor, Eli. African Arts, Vol. 21, No. 2. Page 68.
- ↑ 6.0 6.1 Bentor, Eli. African Arts, Vol. 21, No. 2. Page 70.
- ↑ 7.0 7.1 Bentor, Eli. African Arts, Vol. 21, No. 2. Page 69.
- ↑ 8.0 8.1 8.2 Bentor, Eli. African Arts, Vol. 21, No. 2. Page 71.
- ↑ Nwosu, INC. Ndi Ichie Akwa Mythology and Folklore Origins of the Igbos. Pages 34-37
- Bentor, Ila. (1988) African Arts, Vol. 21, Nke 2. (Feb, 1988), p. 66-71 + 94.
- Nwosu, INC. (1983) Ichie Akwa Mythology and Folklore Origins of the Igbos . p 88
- Umeh, John. (1997) Mgbe Chineke bụ Dibia Mpịakọta nke 1 . pp 146
- Umeh, John. (1999) Mgbe Chineke bụ Dibia Mpịakọta nke 2 . p 268