Bayajidda
Mmádu, African mythology
ụdịekerenwoke Dezie
Dị/nwunyeDaurama Dezie

Bayajidda (Hausa: Bàyā̀jiddà) bụ, dịka akụkọ mgbe ochie gbasara ọtụtụ steeti West Africa tupu narị afọ nke 19, onye guzobere igidimba ndị Hausa.[1]

Akụkọ ifo nke dike ya dezie

Ọpụpụ nke dike ahụ na Baghdad na ịnọ na Borno dezie

Dịka akụkọ mgbe ochie si kọọ, Bayajidda bụ nwa eze si Baghdad (isi obodo nke Iraq nke oge a) na nwa Eze Abdullahi, mana a chụpụrụ ya n'obodo ya mgbe Eze Nwanyị Zidam, nke a makwaara dịka Zigawa, meriri obodo ahụ.[2][3] Ozugbo ọ hapụrụ Baghdad, ya na ọtụtụ ndị agha ya gara Afrịka wee rute Borno.[2]

Ozugbo ha rutere Borno, akụkọ a dị iche iche gbasara ihe kpatara esemokwu na eze obodo ahụ. Dịka otu akụkọ si kọwaa, Bayajidda ghọtara na ndị agha ya siri ike karịa ndị nke eze; n'ihi nke a, o mere atụmatụ iwepu ya. Otú ọ dị, eze nụrụ banyere atụmatụ ahụ ma, mgbe ya na ndị ndụmọdụ ya kwurịtara okwu, nyere Bayajidda nwa ya nwanyị, Magaram (nke a makwaara dịka Magira), ka ọ lụọ.[3] Ka e mesịrị, mgbe eze ahụ wakporo ma weghara ọtụtụ obodo, ọ ghọgburu ọgọ ya nwoke ọhụrụ ka ọ hapụ ndị ikom nke ya ka ha chebe obodo ndị ahụ, si otú a belata ọnụ ọgụgụ ndị umuokorobia Bayajidda nwere n'aka ya. Bayajidda ghọtara na a na-aghọgbu ya mgbe ọ hapụrụ naanị nwunye ya na otu ohu; n'abalị, ha gbagara Garun Gabas, nke dị ugbu a n'ógbè Hadeja.[2] Mgbe ọ nọ n'ebe ahụ, Magaram mụrụ nwa mbụ Bayajidda, nke a kpọrọ Biram, nna nna nke obere alaeze nke Gabas-ta-Biram ("ebe ọwụwa anyanwụ nke Birami").[3]

Otú ọ dị, dịka akụkọ ọzọ si kwuo, a nabatara Bayajidda na Borno, ọ lụọ Magaram ma bụrụ onye a ma ama n'etiti ndị mmadụ. N'ihi nke a, eze ahụ kpụpụrụ ya anyaụfụ ma kpata nkata megide ya; mgbe nwunye ya gwara ya nke ahụ, ya na ya gbagara Borno.[3]

Akwụkwọ dezie

  • Barth, Heinrich: Njem na Nchọpụta na North na Central Africa, mpịakọta 3, New York, 1857-9.
  • Hallam (1966). "The Bayajida Legend in Hausa Folklore". The Journal of African History 7 (1): 47–60. DOI:10.1017/S002185370000606X. 
  • Hogben, S. J. na Anthony Kirk-Greene: The Emirates of Northern Nigeria, London 1966 (p. 145-155).
  • Lange, D.: "Akụkọ ifo Bayajidda na akụkọ ihe mere eme nke Hausa", na: E. Bruder und T. Parfitt (ed.), Studies in Black Judaism, Cambridge 2012, 138-174.
  • Nicolas, Guy: Ọganihu mmekọrịta mmadụ na ibe ya na egwu nke ụwa n'ime otu ọha mmadụ hausa, Paris 1975.
  • [Ihe e dere n'ala ala peeji]
  • Smith, Michael: The Affairs of Daura, Berkeley 1978.

Ihe e deturu na edemsibịa dezie

  1. S. O (1971). West African history for the certificate year. Great Britain: George Allen & Unwin, 14. ISBN 0-04-966010-1. 
  2. 2.0 2.1 2.2 Abdurrahman. Oral version of the Bayajidda legend. Ancient Kingdoms of West Africa. Retrieved on 2006-12-20.
  3. 3.0 3.1 3.2 3.3 Yahaya (1988). "Some Parallels in Unofficial Islamic Beliefs in Near Eastern and Hausa Folk Traditions", al-Ma'thurat al Sha'biyyah, 1–24. Retrieved on 2006-12-21.