[]Asụsụ Mwani, nke a makwaara site na aha nna ya Kimwani, (Kimwani [kiˈmwani]) bụ asụsụ Bantu a na-asụ n'ụsọ oké osimiri nke mpaghara Cabo Delgado nke Mozambique, gụnyere Quirimbas Islands. Ọ bụ ezie na ọ na-ekerịta ihe yiri ya (60%) na Swahili, ọ naghị aghọta ya. Ọ bụ ihe dị ka mmadụ 167,150 na-asụ ya (gụnyere 147,150 ndị na-asụrụ ya dị ka asụsụ mbụ na 20,000 ndị na-eji ya dị kaasụsụ nke abụọ ha). Ndị na-asụ ya na-ejikwa Portuguese (asụsụ gọọmentị nke Mozambique), Swahili na asụsụ Makhuwa. KiwIbo, olumba nke agwaetiti Ibo bụ olumba a ma ama. A na-akpọkwa KiMwani' (mgbe ụfọdụ a na-akpọ Quimuane) Mwani (mgbe ọzọ a na-ede ya: Mwane, Muane) na Ibo. [2] ka Anthony P. Grant [3] si kwuo, Kimwani nke ugwu Mozambique yiri ka ọ bụ nsonaazụ nke mgbanwe ezughi oke na Swahili ọtụtụ narị afọ gara aga site n'aka ndị na-asụ Makonde, na Arends et al. na-atụ aro na ọ nwere ike ịghọ asụsụ Makonde-Swahili.

Mwani
Spoken in: Mozambique[1]
Total speakers:
Language family: Nnijer–Kongo
 Atlantic–Congo
  Volta-Congo
   Benue–Congo
    Bantoid
     Southern Bantoid
      Bantu
       Northeast Coast Bantu
        Mwani
Language codes
ISO 639-1: none
ISO 639-2:
ISO 639-3: wmw

Aha ya dezie

Aha asụsụ ahụ sitere n'okwu "Mwani", nke pụtara "ikpere mmiri". Okwu mbido "Ki" pụtara asụsụ nke, yabụ "Kimwani" pụtara n'ụzọ nkịtị "asụsụ nke osimiri".

Ụda dezie

Kimwani (dị ka Swahili) bụ ihe a na-adịghị ahụkebe n'etiti asụsụ ndịda Sahara n'ihi na ọ tụfuru akụkụ nke ụda okwu (ma e wezụga ụfọdụ okwu ebe ojiji ya bụ nhọrọ). Ọ nweghị nrụgide nke abụọ na nke ikpeazụ nke Swahili; ọ nwere ụda olu na-agbanwe agbanwe. Labialization nke consonants (nke a na-egosi site na [w] na-esote consonant) na palatalization nke r (ry; [rj]) na-adịkarị. n nke ụdaume na-eme naanị n'ihu ụdaume imi n na-esote ụdaume.

Mkpụrụedemede dezie

Kimwani nwere ụdaume ise: /a/, /e/, /i/, /o/, na /u/, ya bụ: ụdaume ya dị nso na nke Spanish Ndị Hawaiian. Ọ nweghị ọdịiche dị n'etiti ụdaume mechiri emechi na nke meghere emepe nke Portuguese ma ọ bụ French ma chọta ya na Asụsụ Bantu ndị ọzọ dị ka Lingala, Fang, na ikekwe Sukuma.

Nkwupụta nke phoneme /i/ guzo n'etiti International Phonetic Alphabet [i] na [e]. A naghị ebelata ụdaume, n'agbanyeghị nrụgide. A na-akpọ ụdaume dị ka ndị a:

  • A na-akpọ /a/ dị ka "a" na Arabic Hajji
  • A na-akpọ /e/ dị ka "e" na beatịkụ aka
  • A na-akpọ /i/ dị ka "y" na yam
  • /o/ na-akpọ dịka "o" na ma ọ bụ
  • A na-akpọ /u/ dị ka "u" na Sue.

Kimwani enweghị diphthongs; na njikọta ụdaume, a na-akpọ ụdaume ọ bụla iche.

Mkpụrụ okwu dezie

Ndị na-asụ Kimwani[4]
Akpụkpọ ahụ Alveolar Palatal Velar Mkpịsị aka
Ụgbọ imi m n ɲ ŋ
Plosive &affricate
Afrịka
enweghị olu p t k
kwuru okwu b d g
Ihe na-esiri ike enweghị olu f s ʃ h
kwuru okwu v z
Ihe na-atọ ụtọ r
Ihe atụ w l j

Orthography dezie

Enwere ike ịsụgharị Kimwani n'ụzọ atọ: site na iji orthography yiri Swahili, site na iji usoro mkpụrụedemede gbanwere ntakịrị nke a na-eji n'ụlọ akwụkwọ Mozambique ma ọ bụ site na iji mkpụrụedemede Portuguese. Ndị a bụ ọdịiche:

Ọdịiche dị n'usoro mkpụrụ okwu Kimwani
Asụsụ Swahili Asụsụ a gbanwere agbanwe Asụsụ Portuguese Nsụgharị
/tʃ/ chala Ụgbọ mmiri Chala mkpịsị aka
/dʒ/ juwa juwa dj Anyanwụ
/k/ Akwụkwọ Akwụkwọ quitabo akwụkwọ
/ŋ/ ng''ombe ng''ombe Ụgbọelu ehi
/ɲ/ ny ny Nọmba agwọ
/s/ fisi fisi fissi hyena
/z/ z bụ z bụ tebụl tebụl
/ʃ/ kushanga kushanga cuxanga iji nwee mmasị
/w/ w'etiti w'etiti uacate oge
/j/ Kipya Kipya Chipia ihe ọhụrụ
/i/ jdalai jdalai onye na-eso ya shuga
/u/ u u Ufo ntụ ọka

Ọnụ ọgụgụ dezie

sitini (60), sabini (70), themanini (80), tisini (90)

m (100), m mbili (200)

Elfu (1000) elfu mbili (2000)

Edensibia dezie

akụkọ ahụ na-ebipụta ihe ndị aenweghị diphthongs; na njikọta ụdaume, a na-akpọ egwuregwu. Akwụkwọ akụkọ ahụ na-ebipụta ihe ndị aenweghị diphthongs; na njikọta ụdaume, a na-akpọ

  1. Ethnologue list of countries where Kimwani is spoken
  2. Arends, Muysken, & Smith (1995), Pidgins and Creoles: An Introduction
  3. Smith (2001). Creolization and Contact. John Benjamins Publishing. ISBN 90-272-5245-9. 
  4. A sketch of Kimwani by Petzell, Malin
  • [Ihe e dere n'ala ala peeji] Ihe osise nke Kimwani (asụsụ ole na ole nke Mozambique); Africa & Asia, #2, peeji nke 88-110, Mahadum Göteborg.  2002.   ISSN 1650-2019
  • Namuna ya kufifunda kufyoma na ñuka (Manual de transition, asụsụ Kimwani); SIL & JUWA; Pemba, Cabo Delgado, Mozambique. 2002.
  • Gerdes (2008). A Numeração Em Moçambique. Lulu.com. ISBN 978-1-4357-2634-5.  

Àtụ:Languages of MozambiqueÀtụ:Narrow Bantu languages