Asụsụ Kru
obere ụdị nke | Asụsụ Atlantic-Congo, Volta–Congo |
---|
Ndị Kru na-asụ Asụsụ Kru site na ndịda ọwụwa anyanwụ Liberia ruo n'ebe ọdịda anyanwụ Ivory Coast.
Nchịkọta
dezieDị ka Güldemann si kwuo (2018), Kru enweghị ihe yiri ya na aha yiri ya iji mechie mmekọrịta ya na Niger-Congo. Glottolog na-ewere Kru dị ka ezinụlọ asụsụ nwere onwe ya.
Okwu mmalite
dezieOkwu ahụ bụ "Kru" enweghị mmalite a na-amaghị ama. Dị ka Westermann si kwuo (1952) ndị Europe jiri ya mee ihe iji gosipụta ọtụtụ agbụrụ na-asụ asụsụ ndị yiri ya. [1] (1989) na-ekwu eziokwu ahụ bụ na ọtụtụ n'ime ndị a ka ndị ọrụ ụgbọ mmiri Europe kpọrọ dị ka "ndị ọrụ"; "aha homonymy na ndị ọrụ doro anya, ọ dịkwakarịa ala otu isi iyi nke mgbagwoju anya n'etiti ndị Europe na e nwere agbụrụ Kru / ndị ọrụ".
Akụkọ ihe mere eme
dezieAndrew Dalby kwuru na akụkọ ihe mere eme dị mkpa nke asụsụ Kru maka ọnọdụ ha na nkuku ụzọ nke mmekọrịta Afrịka na Europe. [2] dere na "Kru na asụsụ ndị metụtara ya so n'ime ndị mbụ ndị njem Europe zutere n'ihe a maara mgbe ahụ dị ka Pepper Coast, ebe mmepụta na mbupụ nke Guinea na melegueta pepper; azụmaahịa ụgbọ mmiri Africa". A maara asụsụ Kru maka ụfọdụ n'ime usoro ụda olu kachasị mgbagwoju anya n'Africa, nke nwere ike ịbụ naanị Asụsụ Omotic.
Ọnọdụ dị ugbu a
dezieIh[3] odide ndị e dere n'oge na-adịbeghị anya kwuru na "A pụrụ ịchọta ndị Krau ugbu a n'ụsọ oké osimiri nke Monrovia, Liberia ruo Osimiri Bandama na Côte d'Ivoire". [3]"Obodo nta na-anọgide na-enwe njikọ ha dabere na ndị a na-eche na ha bụ otu, nke mgbanwe na onyinye ememe mere ka ọ sikwuo ike". [3] na-ekwu na ndị Kru na asụsụ ha, ọ bụ ezie na ugbu a ọtụtụ na-asụ Bekee (na Liberia) ma ọ bụ French (na Côte d'Ivoire) dị ka asụsụ nke abụọ, "na-achịkwa mpaghara ndịda ọdịda anyanwụ ebe mpaghara ọhịa ahụ ruru ọdọ mmiri ndị dị n'ụsọ oké osimiri". Ndị Kru na-adabere n'oké ọhịa maka ọrụ ugbo, na-agbakwunye site na ịchụ nta maka ndụ ha.
Obere ìgwè na asụsụ ndị metụtara ya
dezieAsụsụ Kru gụnyere ọtụtụ subgroups dị ka Kuwaa, Grebo, Bassa, Belle, Belleh, Kwaa na ọtụtụ ndị ọzọ. [4] ka Breitbonde si kwuo, nkewa nke obodo ndị dabere na ọdịiche ọdịbendị, akụkọ ihe mere eme ma ọ bụ agbụrụ, na nnwere onwe mmekọrịta na ndọrọ ndọrọ ọchịchị "ọ nwere ike iweta ọnụ ọgụgụ dị ukwuu nke asụsụ Kru dị iche iche; "Ọ bụ ezie na ụmụ amaala ahụ yiri n'ọtụtụ ụzọ n'ụdị na agbụrụ, obodo ọ bụla bụ steeti nwere onwe ya; e nwekwara obere nkwurịta okwu". Breitbonde na-ekwu na a na-ekewa ndị Kru dabere na ọdịiche ọdịbendị ha, ọdịiche akụkọ ihe mere eme ma ọ bụ agbụrụ, na nnwere onwe mmekọrịta mmadụ na ibe ya na ndọrọ ndọrọ ọchịchị. Nke a bụ ihe nwere ike ịbụ ihe kpatara ọtụtụ subgroups nke asụsụ Kru. [5] ka Fisiak si kwuo, e nwere obere akwụkwọ gbasara asụsụ Kru na asụsụ ndị metụtara ya.
[6] nke asụsụ Kru nke Marchese (1989) dị ka ndị a: Ọtụtụ n'ime asụsụ ndị a bụ ụyọkọ asụsụ ma na-ewere ya mgbe ụfọdụ karịa otu asụsụ. Ethnologue na-agbakwunye Neyo, nke nwere ike ịdị nso na Dida ma ọ bụ Godie.
Asụsụ
dezieUsoro okwu Kru bụ isi isiokwu-okwu-ihe (SVO), mana ọ pụkwara ịbụ isiokwu-ihe-okwu (SOV). [6]
Okwu ntụnyere
dezieNkọwa okwu bụ isi nke asụsụ 12 Kru site na Marchese (1983): [7]
Asụsụ | anya | ntị | imi | ezé | ire | ọnụ | ọbara | ọkpụkpụ | osisi | mmiri | Iri nri | aha |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Tepo | jê | Nω̂â | mɪ̂jã́ | Nri | Mmanụ ala | wũ̂t | Ọchịchọ | Ihe a na-akpọ | N'ihi na ọ bụ n'oge ochie | Nịdị | iri na otu | Ọrịa na-atọ ụtọ |
Jrwe | ɟró | Nω̃̂ã̂ | mɪ̃̂ã̂ | Ịnọkwa | Mmanụ ala | Uzo di na-eju anya | klώω̂ | Ihe a na-akpọ | Gị | Nnukwu | Ọ bụ n'abalị iri | Ọ bụ ezie na ọ dịkwuo |
Guere | ɟrííē | Onye a na-akpọ ya | mlâ | ɲnɪ̃̂ɛ̄̃ | Ọdịda Anyanwụ | Ịmara | ɲmɔ̃ | kpâ | tū | ní | iri na otu | ɲnɪ̃̂ |
Wobé | ɟríɛ́ | Onye a na-akpọ ya | mlã̂ | ɲnə̃̂ | M̀̀̀̀ | ŋwɔ̄̃ | nmɔ̄ | kpâ | tū | Ọ bụ nwa ọhụrụ ka a na-akpọ | Di | ɲnẽ̂ |
Niaboua | ɟîrî | Lọk | Manaa | ɲéɲé | N'ihi ya, ọ ga-abụrịrị na ọ ga-adị | ŋwɔ̄̃ | ɲēmō | kpá | tū | Nịlị | Di | ɲéɲé |
Bété (Daloa) | ɟi | jûkûlî | mlə̂ | Glei | mɪ́́́́ɔ́ | ŋō | drú | kwâ | sū | ɲû | lí | ŋʉnɪ̂ |
Bété (Guibéroua) | jiri | júkwɨlí | N'ihi ya, ọ bụ n'oge a ka a na-eme ihe nkiri | gʌ̂lʌ̂ | mɪ̄ɔ̄ | n'ihi ya | Ihe siri ike | kwá | O doro anya | ɲú | Di | ŋʉɲɪ́ |
Néyo | jɪ́ | ɲúkwlí | mlé | Gọọmenti | mɪ̄ɔ̄ | amụrụ | Dọshị | feē | Sulu | ɲú | li | Ọdịdị |
Godié | jɨdí | ɲūkúlú | N'ihi ya, ọ bụ n'oge a ka a na-eme ihe nkiri | N'oge na-adịghị anya | mɪ̄ɔ̄ | O nwere ike ịbụ onye | drù | Fairy | sū | ɲú | ɗɨ̄ | N'oge a, ọ bụ |
Koyo | jɪjē | ɲúkiwí | - | GLA | mɪ̄ɔ̄ | O nwere ike ịbụ onye | Dolu | féjē | Sulu | ɲú | lɨ̄ | ŋɨ́nɨ́́́́ |
Dida | Ci | ɲúkwlí | mné | GLA | mɪ̄ɔ̄ | nɪ̄ | dólū | kwíjè | sū | ɲú | lî | ŋlɪ́ |
Aïzi | Cere | lωkɔ | mωvɔ | ɲɪ | mọkwa | mu | ɲre | Kra | ke | nrɪ | li | - |
Ihe atụ ọzọ nke asụsụ Kru 21 sitere na Marchese (1983): [7]
Asụsụ | anya | ntị | imi | ezé | ire | ọnụ | ọbara | ọkpụkpụ | mmiri | Iri nri | aha |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Aïzi | Cere | lωkɔ | mωvɔ | ɲɪ | mọkwa | mu | ɲre | Kra | nrɪ | li | |
Vata | Ọ bụ n'oge a ka a na-akpọ | ɲêflú | Mênê | GLA | Meɔ̄ | nɪ̄ | dūlū | Ọrịa | ɲú | lî | |
Dida | Ci | ɲúkwlí | mné | GLA | mɪ̄ɔ̄ | nɪ̄ | Dọshị | kwíjè | ɲú | lî | ŋlɪ́ |
Koyo | jíjē | ɲúkwlí | N'oge a, ọ bụ | GLA | mɪ̄ɔ̄ | O nwere ike ịbụ onye | Dolu | féjē | ɲú | lɨ̄ | ŋɨ́nɨ́́́́ |
Godié | ɲūkúlú | N'ihi ya, | N'ihi ya, ọ bụ n'oge a ka a na-eme ya | mɪ̄ɔ̄ | O nwere ike ịbụ onye | ebe | Fairy | ɲú | ɗɨ̄ | N'oge a, ọ bụ | |
Néyo | jɪ́ | ɲúkwlí | mlé | Gọọmenti | mɪ̄ɔ̄ | amụrụ | Dọshị | feē | ɲú | li | Ọdịdị |
Bété (Guibéroua) | jiři | júkwɨlí | N'ihi ya, | gʌlâ | mɪ̄ɔ̄ | n'ihi ya | O yighị ka ọ ga-eme | kwá | ɲú | li | N'ihi ya, ọ bụ |
Bété (Daloa) | ɟi | jûkûlî | mlə̂ | Glei | mɪ́́́́ɔ́ | ŋō | dřú | kwâ | ɲú | lí | N'nɪ̂ |
Niaboua | Lọk | N'oge a | ɲéné | N'ihi ya, ọ ga-abụrịrị na ọ ga-adị | ŋwɔ̃̄ | ɲēmō | kpá | Nịlị | Di | ɲéné | |
Wobé | ɟríɛ́ | Onye a na-akpọ ya | mlã̂ | ɲnẽ̂ | Mgbakwunye na nke ọzọ | ŋwɔ̃̄ | nmɔ̄ | kpâ | Ọ bụ nwa ọhụrụ ka a na-akpọ | Di | ɲnẽ̂ |
Ọgwụgwọ | ɟrííē | Onye a na-akpọ ya | mlâ | ɲnɪ̃̂̄ | mẽ̄õ̀ | Ịhụnanya | ɲmɔ̃̄ | kpâ | ní | Oge m | ɲnɪ̃̂ |
Konobo | jidɔ | Na-enweghị | mlan | Mọ | Ebe obibi | kla | Fisi | di | Isi iyi | ||
Ubi | jīrō | nōā | Ọmụmụ | N'ihi ya, ọ bụ n'oge ọzọ ka a na-eme ihe n'oge a | Ọ bụ ebe a na-akpọ | kala | Nri | Obere | Ọdịdị nke afọ | ||
Bakwe | ɲʉ | ɲákúlú | N'ihi ya, ọ bụ | glɛ̀ | MMA | mʌ́ | Tuzi | kɔ̄ō | nē | ɟɨ | nrɪ |
Tépo | jê | Nω̂â | mɪ̂jã́ | Nri | Mmanụ ala | Ọchịchọ | Ihe a na-akpọ | Nịdị | iri na otu | Ọrịa na-atọ ụtọ | |
Grebo | j | agafe | Meá | MMA | N'oge a na-eme ya | ɲénɔ́ | klã́ | Ọ bụ nwa ọhụrụ ka a na-akpọ | di | ɲéné | |
Klao | ɟí | N'ihi ya, ọ bụ | MNA | MMA | Iwe | ɲnɔ̄ | kpã́ | Ọ bụ nwa ọhụrụ ka a na-akpọ | Di | __ibo____ibo____ibo__ Ọdịdị | |
Bassa | ɟélé | Manaa | mɔ́tɔ | Iwe | N'ebe a na-akpọ Nork | kpá | anyị | Obi adịghị ya mma | ɲeni | ||
Dewoin | Gbanwee | Malan | Mgbasa ozi | Ingi | ɲimo | gba gba gba gba | ní | Uche | ŋɛ́lɛ́ | ||
Kuwaa | Ọ bụ ya mere e ji ebi ya | nɔi | ɲũ | M̀wũ | Iwe ya bụ | Ya na ya | kwa | Nimi | ɟì | ɲɛlɛ̃ | |
Sɛmɛ | Ụdị | tasjẽ | Oké Osimiri | ɲen | ee | Ọ bụ | N'ebe ahụ | kpar | ọhụrụ | di | jĩ |
Ọnụ ọgụgụ
dezieNtụnyere nke ọnụọgụ n'asụsụ ọ bụla: [8]
Nchịkọta | Asụsụ | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Kuwaa | Kuwaa (Belleh) | dee | sɔ̃r | Ọ ga-abụ na ọ ga-abụ | ɲìjɛ̀hɛ | wàyɔɔɔɔ | Iorfɔlɛ́ (5 + 1) | N'ihi ya (5 + 2) | Katanã̀ (5 + 3) | N'ihi ya, ọ ga-abụrịrị na ọ bụ n'ihi na ọ ga-adị n'oge a. | kowaa |
Mkpụrụ osisi | Seme (Siamou) (1) | site n'aka | Nnukwu | tyáār | yūr | kwɛ̃̄l | kpã̄â | Kị | kprɛ̄n̂ | Mkpụrụ osisi | fú |
Mkpụrụ osisi | Seme (Siamou) (2) | dyuɔ̃15 | 15 N'ihi ya | t t t tr15 | yur3 | kwɛ̃l3 | k͡pa4a34 | kyi4ĩ34 | k͡prɛ4ɛ̃34 | kal3 | fu1 |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bakwe | Baku | ɗôː | sɔ̂ː | tʌ̄ː | mɾɔ̄ː | ɡ͡bə̀ə̄ | ŋǔːɗō (5 + 1) | ŋǔːsɔ̄ (5 + 2) | ŋǔːtʌ̄ (5 + 3) | ŋǔːmɾɔ̄ (5 + 4) | Pʊ̀ |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bakwe | Wané | ime 3 / ime 3 | sɔ2 | ta3 | ihɪɛ̃4 | ŋwũ42 | ŋwũ42 kloː24 (5 + 1) | ŋwũ42 sɔ2 (5 + 2) | ŋwũ42 ta3 (5 + 3) | ŋwũ42 ihɪɛ̃4 (5 + 4) | ŋwũ42 bu4 ma ọ bụ bu4 |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Daloa Bété | ɓlʊ̄ | Ọrịa na-atọ ụtọ | tá | mʊ̄wana | ŋ́ɡ͡bɨ́ | ŋ́ɡ͡bʊplʊ (5 + 1) | ŋ́ɡ͡bisɔ́ (5 + 2) | ɡ͡bʊ̀wata (5 + 3) | ŋ́ɡ͡bimʊwana (5 + 4) | kʊ́ɡ͡ba |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Guiberoua Bété | ɓlʊ̄ | Ọrịa na-atọ ụtọ | tá | mʊ̄wana | ŋ́ɡ͡bɨ́ | ŋ́ɡ͡bʊplʊ (5 + 1) | ŋ́ɡ͡bisɔ́ (5 + 2) | ɡ͡bʊ̀wata (5 + 3) | ŋ́ɡ͡bimʊwana (5 + 4) | kʊ́ɡ͡ba |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Godié | ɓlóō | Saịdoro | tāā | ŋ́mɔ́ɔnā́ | ŋ̀ɡ͡bɨ́ | ŋ̀ɡ͡bóplóo (5 + 1) | ŋ̀ɡ͡bɔ́ɔ́sɔ́ (5 + 2) | ŋ̀ɡ͡bàátā (5 + 3) | ŋ̀vɔ́ɔnā́ | kʊ́ɡ͡bá |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete, Ebe Ọwụ | Gagnoa Bété | Akara na-eme | Ọrịa na-atọ ụtọ | Juy | Ọ bụ n'oge a ka a na-akpọ mɔ́tɔ | ŋ͡m̩̄.ɡ͡bú | ɡ͡be.pó̯ó (5 + 1) | ɡ͡bɔ́ɔ́.sɔ̋ (5 + 2) | ɡ͡bɔ̋ɔ́.tā (5 + 3) | Fụụụụ. | ko.ɡ͡bɔ́ |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete, Ebe Ọwụ | Guébie Bété | ɡ͡bɔlɔ2.³ | so4 | ta31 | mɔna1.³¹ | mŋɡ͡be2 | mŋɡ͡beɡ͡bɔlɔ². ².³ (5 + 1) | mŋɡ͡boso3.⁴ (5 + 2) | mŋɡ͡bata3.³¹ (5 + 3) | mŋɡ͡bɔfɛna3.¹.³¹ (5 + 4) | kɔɡ͡ba2.³ |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete, Ebe Ọwụ | Kouya | ɓlò | Ahịa | tā | Mnùà | ɡ͡bu | ɡ͡beliɓlò (5 + 1) | ɡ͡besɔ́ (5 + 2) | ɡ͡betā (5 + 3) | ɡ͡bomnʊ̀à (5 + 4) | kuɡ͡bua |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Dida | Yocoboué Dida | bóló | mwɔsɔ | Mutaa | Mọnha | ɛŋɡ͡bɪ́ | ɛŋɡ͡bʊ́frɔ (5 + 1) | Queen's Day (5 + 2) | Queenɓáta (5 + 3) | Queenvwaná | kóɡ͡ba |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Dida | Neyo | ɓɔɔɔɔló | Ahịa | tāā | Ọ bụ n'ihi na ọ bụ n'oge a ka a na-eme ihe nkiri | ɡ͡bɪ́ | ɡ͡bɪ́flɔ́ (5 + 1) | ɡ͡básɔ́ (5 + 2) | ɡ͡bátā (5 + 3) | Fanaā (5 + 4) | kʊ́ɡ͡bá |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Kwadia | Kodia | ɡ͡bɤl32 / ɓɤl32 | sɔː2 | taː2 | mɔna43 | nɡ͡bɤ3 | Nɡ͡bɤw 333 (5 + 1) | nɡ͡bɔː43sɔ3 (5 + 2) | nɡ͡baː43ta3 (5 + 3) | nɡ͡bɤmɔna343 (5 + 4) | kʊɡ͡ba33 |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Bassa | Bassa | Ọ bụ n'ihi na ọ bụ n'oge ahụ ka a na-akpọ ya. | N'ihi ya | Ọ ga-abụ | hĩinyɛ | M̀m̌ | mɛ́nɛ̌ìn-ɖò (5 + 1) | Mọọọvù-nọvù (5 + 2) | Mọọọvùù-ka (5 + 3) | M̀nɛ̌ìn-bíinyɛ (5 + 4) | Ọ bụ otú e si agụ |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Bassa | Dewoin (Dewoi) | ɡ͡bǒ | N'ihi ya | ta | hĩinyɛ | M̀m̌ | Nkwupụta (5 + 1) | N'ihi ya, ọ ga-abụrịrị na ọ ga-adị n'otu n'otu | Atụmatụ (5 + 3) | Hafuola (5 + 4) | ebe |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Bassa | Gbasei (Gbii) (1) | dɔ̀ː / ɗɔ̀kái | N'ihi ya | Ọ ga-abụ | ɲ̀ ụyọkọ | m̀ḿ | __ibo____ibo__ m̀m̀̀̀̀m̀m̀ (5 + 1) | N'ihi ya, ọ ga-abụrịrị na ọ ga-adịkarị mma (5 + 2) | m̀m̀tã́ (5 + 3) | __ibo____ibo__ m̀m̀̀̀̀́́́́̀̀̀̃ (5 + 4) | Bacha anụnụ anụnụ |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Bassa | Gbii (Gbi-Dowlu) (2) | dòò, dyúáɖò | N'ihi ya | Ọ ga-abụ | Ọ bụ na ọ bụ na ọ dị na ya | hm̀m̀ | mɛ̀nɛɛ̄n-ɖò (5 + 1) | M̀nɛɛ̄n-nsọọ (5 + 2) | Met̀nɛɛ̄n-tə̃ (5 + 3) | M̀nɛɛ̄n-Ibē (5 + 4) | figabùè |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo, Glio-Oubi | Glio-Oubi | dō | hwə̃ | Ka ọ dị | Ndị na-eme ihe nkiri | ɡ͡bə̀ | Ugboro ise (5 + 1) | hṹsɔ́ (5 + 2) | Mmanụ ala (5 + 3) | Mmetụta (5 + 4) | ọ ga-abụ na ọ ga-adị |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo, Ivorian | Pye (Piè) Krumen | dò | Ya mere | tā | N'ihi ya | hý̌ | hũ̀jārō [hũ̀jāɾō] ('isii na otu') | hũ̀jāhʋɛ__tir____tir____tir__ ('five plus two') | hũ̀jātā ('isi na atọ') | Hũ̀jāhɛ ('five plus four') | Ọ bụ n'oge ahụ ka a na-eme ya |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo, Ivorian | Tepo Krumen (1) | dò | Ọ bụ n'oge a na-eme ihe nkiri | tā | N'ihi ya | hý̌ | huõ̀nɔ̀ (5 + 1) | nɪ́pātā (litː 'ọ bụghị/bụ/atọ') | N'ihi ya, ọ ga-abụrịrị na ọ ga-eme ihe nkiri | sēlédò (litː 'ndị fọdụrụ / ebe/otu') | Ọ bụ n'oge ahụ ka a na-eme ya |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo, Ivorian | Tepo Krumen (2) | Dome | Ọdịdị | tā | N'ihi ya, ọ bụ | Ọ bụ n'oge | ùmnɔ̄dô (5 + 1) | ùmnɔ̄ɔ̄ɛ́n (5 + 2) | blɛ̄nbìɛ́n | ùmīyándō | Ọ bụ n'oge ahụ ka a na-eme ya |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo, Liberia | Central Grebo (Barrobo) | duo | Ọ bụ n'afọ | taan | N'ezie | jieun | wùnɔ̀dǒ (5 + 1) | jetan (4 + 3)? | jiinhɛ̀n (4 + 4)? | sǒndò (litː 'ịnọ otu' tupu 10) | Fụ |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo, Liberia | Northern Grebo | mee | sɔ̃̌ | Ọ ga-abụ | N'ihi ya | m̀m | Mgbe (5 + 1) | nyiɛtã (4 + 3) | N'ihi ya (4 + 4) | siědo (litː 'ịnọ otu' tupu 10) | Ọ bụ n'oge ahụ ka a na-eme ya |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Klao | Klao | Dome | Saịn | tan | Sọnarọ | mù | mùné́do (5 + 1) | mùné́sɔ́n (5 + 2) | mùnéɛtan (5 + 3) | sopádo (10 - 1) | puè |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Klao | Tajuasohn | nne | sun nn = ? | tan | hin | hoom | ḿhon doe (5 + 1) | ḿhon sun (5 + 2) | hinin (4 + 4) | siɛrdoe (litː 'na-anọgide na-abụ otu') | punn |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Wee, Guere-Krahn | Ebe Ọdịda Anyanwụ Krahn | tòò | N'oge ochie | Ọdịda Anyanwụ | Sọnwa | m̀m̌ | M̀o̓ (5 + 1) | Mmekọahụ (5 + 2) | Mkpụrụ osisi̓ǹ (5 + 3) | Menyìɛ̓ (5 + 4) | Ihe na-eme ka mmadụ nwee ike |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Wee, Guere-Krahn | Akpụkpọ ahụ | duě / tòò | Ihe omuma ohuru | tan | Sọnwa | m̀m̌ | Mmanụ (5 + 1) | N'elu (5 + 2) | Methan (5 + 3) | Mọnye (5 + 4) | Ọ bụ n'oge a ka a na-eme ya |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Wee, Nyabwa | Nyabwa (Nyaboa) | do4 | sɔ̃2 | Ọ ga-abụ na 3 | шalanɛ33 | mu4u1 | M4ɛ1lo4 (5 + 1) | M4ɛ1sɔ̃2 (5 + 2) | M4ɛ1 ụgbọ ala3 (5 + 4) | mɛ4ɛ1ɲiɛ33 (5 + 5) | 44 bu |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Wee, Wobe | Northern Wè (Wobe) | kwa 3 / n'ihi 1 | sɔɔn2 / n'ebe ahụ2 | taan3 | nyiɛ43 | mm41 | M41-3 (5 + 1) | Afọ anọ na iri anọ na otu (5 + 2) | M411na3 (5 + 3) | mɛ41nyiɛ3 (5 + 4) | puue3 |
Ntụnyere nke ọnụọgụ n'asụsụ Kru site na Marchese (1983): [7]
Nchịkọta | Asụsụ | otu | abụọ | atọ | anọ | ise | isii | asaa | asatọ | itoolu | iri | iri abụọ | otu narị |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Siamou | Mkpụrụ osisi | N'ihi ya, ọ bụ n'oge a ka a na-akpọ lan | na-adị | tyar | yiro | Ọ bụ na ọ bụ na ọ na-eme | Kpaa | kyii | prɛ | kal | fu | kar | Karkwụ |
Aizi | Aïzi | mī na ya; yre | Iʃɪ | ita | unu na-achị | yugbo | Foto | friʃi | patɛ | fi | Mmanụ | gu | juyugbo |
Kuwaa | Kuwaa | dee | Ahịa | Nke a bụ ihe a na-akpọ | ɲì̀ | wààyò | folɛ́̀ | Gilo | kwata na | Ọ bụ otú ahụ ka ọ na-adị | Kuwa | Ọ bụ ezie na ọ bụ ihe amamihe dị na ya | Glílɛlú |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bakwe | Baku (Soubré) | ||||||||||||
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Dida | Dida (Lozoua) | mblò | Ọkụ ọkụ | Ọka | Ọ bụ ezie na ọ bụ | N'anya | N'ihi ya, ọ bụ n'oge ahụ ka a na-akpọ N'WWW | N'ihi ya, ọ ga-abụrịrị na ọ ga-adị | N'ihi ya, ọ bụ n'oge a ka a na-akpọ N'Anya | N'ihi ya, ọ bụ n'oge ahụ ka a na-eme ihe nkiri | kʊgbā | grʊ̄ | gwlīǹgbī |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Dida | Vata | ɓlɔ́́ | Ahịa | tā | Ọ bụ ezie na ọ bụ | Agbụrụ | gbò́sɔ́ | N'ihi ya, ọ bụ n'oge gara aga ka a na-akpọ | Kọgbụ | golō | |||
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Bété (Daloa) | ɓʊ̀lʊ̀ | Ahịa | tá | Mʊ̀nà | ńgbɨ́ | ńgbʊ́lʊ́́ | ńgbísɔ | N'ihi ya, ọ bụ | ńgbɨ́mʊnà̀ | kúgbɨ́á | Gʊ́lʊ́ | gʊ́lúgbɨ́ |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Bété (Guibéroua) | ɓʊ̀lʊ̀ | Ahịa | tā | mʊʌ̀nā | n̄gbɨ́ | N'afọ Gọmbụ | N'afọ ndị ọzọ | gbʊʌ́tā | N'afọgbɨ mʊʌ̀nā | kʊ̄gbʌ | Gʊ'lʊ' | Gwww's Marb's Mar |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Godié | ɓʉ̄lʉ̄ | Ahịa | tā | mʊ̀nʌ̄ | ʌ̀gbʉ̄ | ʌ̀gbʉ̄pʉ̄lʉ̄ | [Ihe e dere n'ala ala peeji] | [Ihe e dere n'ala ala peeji] | N'egwuregwu | Kʊgbʌ | N'ihi ya, ọ bụ n'oge ahụ ka a na-eme ihe nkiri | gwʌ̀lɪgbʉ̄ |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Koyo | ɓɔ́́́́lɔ́ | sɔ̄ | tā | Ọ bụ n'ihi na ọ bụ n'oge a ka a na-eme ihe nkiri | ŋgbɨ́ | ŋ̀gbópló | Ọ bụ n'oge a ka a na-eme ya | ŋgbátā | N'ihi ya, ọ bụ n'oge ahụ ka a na-akpọ N'Anya | Ihe osise | gʊ̄lʊ̄ | gʊ̀lɪ̀ɲ́gbɨ́ |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Néyo | ɓʊ̄lʊ́ | Ahịa | tāā | Ọ bụ n'ihi na ọ bụ n'oge a ka a na-eme ihe nkiri | gbɪ́ | gbɪ́flɔ́́́ | gbásɔ́ | gbátā | N'ihi ya | Ihe osise | Glʊ́ | gwlɪgbɪ́ |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Klao | Klao | dòò | sʊ́́ | Ọ bụ ezie na ọ bụ ezie na | ɲɛ́̀ | mù ebe | ŋmìɛ̀dò | ŋmìɛ́sɔ́́ | ŋmìɛ́tā | sɛpáádō | Puɪ̄ | Ọ bụ n'oge a na-anọ | Ọ bụ n'oge a ka a na-akpọ |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Bassa | Bassa | Ọ bụ ya mere e ji nwee obi ụtọ | sɔ̄ | gị | Ihe ndị a na-eme n'oge gara aga | hm̀m̀ | musikụ | ||||||
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Bassa | Ihe a na-eme na ya | gbò | Ahịa | tà | ɲìɛ̄ | m̀m̄ | Melekgbō | M̀lēslɔ́́́́ | M̀lēá | M̀le's | ebe | ||
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo | Tépo | mee ka ọ bụrụ | musikị | Ịdị gị | N'ihi ya, ọ bụ | m̄ | hwɔ̀nɔ̀ | N'asụsụ Bekee | N'ihi na ọ bụ n'oge a ka a na-akpọ | Ọ bụ mgbe a na-eme ya | pu na-aga | A na-akpọ ya | N'ihi ya, ọ bụ n'oge a ka a na-eme ya |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo | Grébo | dō | Ahịa | na-adị | Nke a bụ ihe a na-akpọ | Hmú | __ibo__ Ọdịdị | sīe̍dō | Punɔdo | wōdó | húbū | ||
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo | Ubi | dō | Nwaanyị | na-adị | N'oge a na-eme egwuregwu | gbə̀ | __ibo__ Ọdịdị | Ọdịdị | Mmanụ ala | Ihe omuma di nma | ọ ga-abụ na ọ ga-adị | gōrō | gòléhm̄ |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo | Jrwe | Ọ bụ n'oge ahụ ka a na-eme | Ọ bụ n'oge a ka a na-akpọ | Ụzọ gị | N'ihi ya, ọ bụ | M̀m̍ | M̀m's's'h | __ibo__ M̀m'hʊɛ́́́́ | M̀m'a'a't | HMMMM-JM-J | pu na-aga | Ọ bụ n'ihi na ọ bụ n'oge a ka a na-akpọ | Ọdịdị |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Wee | Ọgwụgwọ | dòò | N'ihi na ọ bụ ihe a na-eme | Ọ bụ ezie na ọ bụ ezie na | ɲīɛ̄ ~ ɲīɛ́̄; ɲīɛā̄ ~ ɲā̀̄ | m̄ḿ | M̀̀̀̀h̀h̀ | Mkpụrụ osisi | M̀̀̀̀) | Ọ bụ ihe mere e ji mara ya | Ebe e si nweta ya | Klāsɔ | Km̀̀̀̀h̀h̀ |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Wee | Nyabwa | dʊ̀ | Ahịa | Ọ bụ ezie na ọ bụ | ɲìɛ̄ | Mpu | M̀̀̀̀ | M̀̀̀̀h̀h̀ | M̀̀̀̀ | Mụl | Mbido | GLOLUE | N'oge a na-adịghị anya |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Wee | Wobé | tòò | N'ihi na ọ bụ ihe a na-eme | Ọ bụ ezie na ọ bụ ezie na | ɲìɛ̄ | m̄ḿ | Mmanụ ala | Ọ bụ mgbe a na-eme ya | Mkpụrụ ndụ | Ihe omuma nke mbu | Ebe e si nweta ya | Klāsɔ | Km na-aga n'ihu |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Wee | Konobo | dʊ | buwɛ | A na-akpọ ya | Isi iyi | mm | Ịkụziri | Mella | buwɛ | kwalaso | Mkpụrụ osisi |
Akụkụ ahụ (isi)
dezieAkụkụ nke isi site na Marchese (1983): [7]
Nchịkọta | Asụsụ | isi | ntutu isi | anya | ntị | imi | ezé | ire | ọnụ |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Siamou | Mkpụrụ osisi | gmel | fleɲi | Ụdị | Tasy na-eme | Oké Osimiri | ɲen | ee | ko |
Aizi | Aïzi | drʊ | lɪfɪ | Cere | lʊkɔ | mʊvɔ | ɲɪ | mọkwa | mu |
Kuwaa | Kuwaa | Olu | Ọ bụ n'ihi na | Ọ bụ n'oge ahụ ka a na-akpọ | nɔi | ɲ na-acha | Ọdịdị | Igo | |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bakwe | Baku (Soubré) | N'ihi ya, ọ bụ nwa | ɲwee | ɲʉ | ɲákúlú | mló | glɛ̀ | MMA | mʌ́ |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Dida | Dida (Lozoua) | wlú | ɲɪ̄ | Ci | ɲūklwí | mné | GLA | mɪ̄ɔ̄ | nɪ̄ |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Dida | Vata | ɲe | Ya | ɲe-flú | m na-aga | GLA | Meɔ̄ | nɪ̄ | |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Bété (Daloa) | Wu-lu-kpèlè | ɲúkō | ji | yu-ku-ku | mlə̍ | Glei | mɪ́́́́ɔ́ | ŋō |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Bété (Guibéroua) | Wukpəlé | ɲū-kwə̄ | yiɾi | yúkwɨlí | N'ihi ya | Gʌ-la | mɪ̄ɔ̄ | N'ihi na ọ bụ |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Godié | Olu | ɲɪ̄ | naɨdí | ɲūkúlú | N'ihi ya | N'oge na-adịghị anya | mɪɔ̄ | O nwere ike ịbụ onye |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Koyo | Olu | ɲɪ́ī | yɪyē | ɲūklwí | ŋʉ́́ | GLA | mɪ̄ɔ̄ | O nwere ike ịbụ onye |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Néyo | ɲɪ́ | yɪ́ | ɲúkwlí | mlé | Gọọmenti | mɪ̄ɔ̄ | amụrụ | |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Klao | Klao | Ọdịda Anyanwụ | N'ihi ya | ji | Nkọwa | N'ihi ya, ọ bụ | MMA | Igo | |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Bassa | Bassa | Duo | m | jélé | Manaa | mɔ́tɔ | Igo | ||
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Bassa | Ihe a na-eme na ya | Duulu | Gbanwee | Mkpụrụ okwu | Ọ bụ n'ebe ahụ ka ọ dị | Igo | |||
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo | Tépo | Yu | pupu na-eto eto | Yise | N'ihi na ọ bụ n'oge a ka a na-akpọ | mɪ̍yá | Nri | Mị na-eto ~ mị na-eso | na-ekwu |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo | Grébo | na-agụ | unu na-ekwu | agafe | Meá | MMA | N'oge a na-eme ya | ||
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo | Ubi | m | yīrō | nōā | Ọdịda Anyanwụ | N'ihi ya, ọ bụ n'oge ọzọ ka a na-eme ihe n'oge a | |||
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo | Jrwe | le | Ọ bụ n'asụsụ na-adịghị mma | jró | N'ihi na ọ bụ n'oge a ka a na-akpọ | Mɪ na-ekwu | Nri na-eme ihe | Mkpụrụ osisi | na-adị |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Wee | Ọgwụgwọ | drú | míī | jrííē | __ibo____ibo____ibo__ Ọdịdị | ɓʊ̄ | djūlɛ̀ | M̀̀̀̀ | Ịmara |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Wee | Nyabwa | Ọchịchị | n'oge na-adịghị anya | Yiddish | Ọ bụ mgbe a na-akpọ | N'oge a | ɲéné | Ọdịdị | ŋwɔ̄ |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Wee | Wobé | jrú | m na-ekwu maka m; m na-akọwa | jríɛ́́ | __ibo____ibo____ibo__ Ọdịdị | Mkpụrụ osisi | __ibo__ Ọdịdị | Mkpụrụ osisi | ŋwɔ̄ |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Wee | Konobo | drɔ | m | Yedo | Na-enweghị | Mkpụrụ osisi | Mọ |
Akụkụ ahụ (n'okpuru)
dezieAkụkụ ahụ ndị ọzọ sitere na Marchese (1983): [7]
Nchịkọta | Asụsụ | olu | aka | ara | eriri afọ | ụgbọ mmiri | ụkwụ | ọkpụkpụ | ọbara | akpụkpọ ahụ |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Siamou | Mkpụrụ osisi | kwa | Mmanụ | Na-adịbeghị anya | ɲēfū | kpar | na-aga | |||
Aizi | Aïzi | hụrụ | sʊ | drɪ | mɪ | mʊkʊ | pɪ | Kra | ɲre | kʊkɔ |
Kuwaa | Kuwaa | Fụl | ɲàlì | Ọ bụ n'oge ahụ ka a na-akpọ | Mmanụ ala | kwa | na-aga n'ihu | Ọ bụ na-adị | ||
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bakwe | Baku (Soubré) | Pịlị | Daɾó | ɲɪ̄tɪ̄ | mī | mʊ̄kwɛ̄ | ɓɔō | kɔ̄ō | Tuɾú | |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Dida | Dida (Lozoua) | brɪ̀ ~ bɾɪ̀; bɾɪ́ ~ brɪ̀ | sɔ̄ | ɲētī | mɪ̄ | mʊ́kʊ̄díè | ɓō | kwíyè | Dọshị | kpʊ̄kpā |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Dida | Vata | sɔ̄ | m na-aga | Mkpụrụ ndụ | ɓɔ̄gʊ̀ | fa na-aga | dūlū | Ọdịdị | ||
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Bété (Daloa) | blʊ̀ | Ahịa | ɲɪ́tɪ́ | Ọdịdị | dàī | Ọchịchọ | kwa | dɾú | |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Bété (Guibéroua) | bʊ̀lʊ́ | Ahịa | ɲɪ̄tɪ̄ | mɪ́ | Chaya | Ọ bụ n'ihi na ọ bụ n'oge a ka a na-akpọ | kwá | site na afọɾu | Ọ bụ mgbe a na-akpọ |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Godié | bʌlɛ̄ | sɔ̄ | ɲītì | mɪ́ | Nke iri afọ | ɓʉ̄ | Fairy | dɾe ebe | kpʊ̄kpʌ |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Koyo | blɛ̀ | sɔ̄ɔ̄ | ɲītīyē | mɪ́ | mákɔ̄lʊgbā | ɓɔɔ́́́́ | féyē | Dolu | |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Néyo | blɛ̄ | sɔ̄ɔ́́ | Ọkụ ọkụ | ɲúkōlíé | ɓɔɔ́́́́ | feē | Dọshị | kpʊ̄kpā | |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Klao | Klao | N'ihi ya, ọ ga-abụrịrị na ọ bụ | sʊ̄ | ɲītī | Ọkụ | Ọ bụ n'oge ahụ ka a na-eme ya | bʊ̄ | Ọ bụ na ọ bụ na ọ dị | ɲnɔ̄ | kū |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Bassa | Bassa | ebe | Aha a na-akpọ ya | MMA | Zìì | ɓo | kpá | N'ebe a na-akpọ Nork | ku | |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Bassa | Ihe a na-eme na ya | būnū | na-adị | ɓō | gba gba gba gba | ɲimo | ||||
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo | Tépo | plʊ̀ | na-abịa | N'ihi na ọ bụ n'ihi na a na-akpọ 'Afaananyere' | ŋmí | nɛ́́ ~ nɛ́; nɛ́ ~ nɛú́ | Bʊ̍ | Ihe a na-akpọ | da'blʊ́ | kɔ̀ ~ kɔ̍; kɔ̍ ~ kɔ̀ |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo | Grébo | na-akọ akụkọ ifo | naanị | ɲínē | Kúdíde | na-abụghị nke a | bó | klaị | ɲénɔ́ | na-eme |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo | Ubi | pòlo | ho | muə̄gli | O nwere ike ịbụ onye | bo | kala | Ọ bụ ebe a na-akpọ | ||
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo | Jrwe | plʊ̀ | Ọ bụ n'oge a ka a na-akpọ | Afịhịa | Nkọwa | Bʊ̍ | Ihe a na-akpọ | [Ihe e dere n'ala ala peeji] | Gí̀ | |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Wee | Ọgwụgwọ | blönn | sō | __ibo____ibo__ Ọdịdị | N'ihi ya, ọ bụ | ɓóà | Bʊ̍ | Kịrịkịrịkịrị | ɲmɔ̄ | kū |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Wee | Nyabwa | būlū | sʊ̄ | ɲētì̀ | m | zànɛ̍ɛ | ɓʊ̄ | kpá | ɲēmō | Udo |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Wee | Wobé | Ọdịdị | sō | __ibo____ibo__ Ọdịdị | N'ihi ya, ọ bụ | N'ihi ya, ọ ga-abụrịrị na ọ ga-adị | bʊ̄ | Kịrịkịrịkịrị | nmɔ̄ | kū |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Wee | Konobo | sʊ | Ọkpụkpụ abụọ | gbolo | bo | kla | Ebe obibi | ku |
Aha ndị ọzọ
dezieAha ndị ọzọ sitere na Marchese (1983): [7]
Nchịkọta | Asụsụ | agwọ | àkwá | mpi | ọdụ | eriri | nna | nne | nwanyị | nwa | aha |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Siamou | Mkpụrụ osisi | jàl | Kyã | Gọh | ɲan | ton | Ọ bụ mgbe ahụ ka a ga-asị na ọ bụ mgbe a ga-eji | mel | ɓisyā | yị | |
Aizi | Aïzi | srɪ | ji | Gbeli | Ya mere | zuzo | kekya | lapɛ | jɪ | ||
Kuwaa | Kuwaa | Onye na-eto eto | Mkpụrụ osisi | Ọ bụ n'oge gara aga ka a na-akpọ | ɲídewúlé | Ya na ya | ọtọ | Aha a na-akpọ ya | jí | ɲɛlɛ | |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bakwe | Baku (Soubré) | tɾɔ̄ | sàpɨgē | Tọ | yuo | ŋwɔ́lɔ́́́ | yəyie | ɲrɪ | |||
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Dida | Dida (Lozoua) | trɛ̄ | jīè | gwɪ́ | Ọganihu | ɓlū | na-aga na-aga | Ebe ọwụwa anyanwụ | ŋwnɔ́ | Cile na-eto eto | ŋlɪ́ |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Dida | Vata | __ibo__ N'afọ ndị ọzọ | ~ na-aga n'ihu | Ọ bụ n'ihi na ọ bụ n'oge a ka a na-eme ihe nkiri | co- | Ebe ọwụwa anyanwụ | ŋonoro | otú ahụ | |||
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Bété (Daloa) | tɪmɛ́ | Gʉyī | Ịnọ bụ onye na-eme ihe ike | li-kpə́ | tɓà | ka | Isiokwu | gu na-aga | N'ihi ya, ọ bụ n'oge a ka a na-akpọ | |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Bété (Guibéroua) | Mkpụrụ osisi | gʉ | gʊ́ | gwə̀yi | [Ihe e dere n'ala ala peeji] | dɪ̄bà | ka | Makesa | yú | ŋʉ́lɪ́ |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Godié | trɛ̄ | gɪ̀ | vɪ̄ | Ihe omuma di nma | ɓɨlɨkpə̄ | tʉ́ | ka | ŋwɔ́lɔ́́́ | yɪ́ | N'oge a, ọ bụ |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Koyo | Owuuru na-eme | gɪ̀yē | gó | ɓlíyē | isi | Ebe ọwụwa anyanwụ | Isiokwu | Ọ dị | ŋɨ́nɨ́́́́ | |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Néyo | __ibo__ N'afọ ndị ọzọ | Mkpụrụ ndụ ihe nketa | Vʊ́ | ɓlú | tʊ́ | Ọgba | ŋwló | yʊ́ | Yylɪ́ | |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Klao | Klao | slɛ̄ | Isiokwu | Ọ bụ otú ahụ ka ọ na-eme | Ọ bụ n'ihi na ọ bụ n'oge ahụ ka a na-eme ya | Duuzpu | Ebe ọ bụ na ọ dị | De | Nkọwa | جام | Ọdịda Anyanwụ |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Bassa | Bassa | Ọ bụ | Ya mere | gmɛ̀ | Ọ na-ekwu okwu | Lulu | Ọ bụ onye na-amaghị | màa | jú | ɲeni | |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Bassa | Ihe a na-eme na ya | N'ihi ya | ge | Ebe a na-akpọ ɓúlū | N'ihi ya, ọ bụ | Maị | ɲiro; makesa | Wu | Ụgbala | ||
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo | Tépo | N'ihi ya, ọ bụ | A na-akpọsa ya | ŋmʊ̄ | bà | patà | Buu na-aga | kwuo ~ kwuo; kwuo ~ kwuo | ɲnɔ | yú | dʊ́ |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo | Grébo | síde | ŋēyē | ludu | Buu-Où | na-adị | ɲénɛ́ | Ọ bụ otú ahụ ka a na-akpọ | ɲéné | ||
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo | Ubi | ebe a | Hawɛŋɨnɛ | ŋwɛ | ba | wūlū | Onye na-ekwu okwu | di | ɲīrō | yu | ɲíró |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo | Jrwe | N'ihi ya, ọ bụ | Oge o si aga | na-eme ihe | bà | lúrū | bó | De | N'ihi ya, ọ bụ | yú | ɲl |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Wee | Ọgwụgwọ | Ọ bụ n'oge a ka a na-eme ya | Ọ bụrụ na ị na-ekwu na | ŋm̄ɔ | gō | dbú | Ba | Ọ bụ mgbe a na-eme ya | Jọ na-adị | ɓāò | ɲnɪ |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Wee | Nyabwa | Ọ bụ n'oge a ka a na-eme ya | Ọ bụ n'ihi na ọ bụ n'oge a ka a na-akpọ | N'ihi ya, ọ bụ n'oge ahụ ka ọ na-eme | gō | ɓlu̍kū | Isi | lótō | ɲə́nɔ́ | yuị | ɲéné |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Wee | Wobé | Ọ bụ n'oge a ka a na-eme ya | ya mere | ŋmɛ̀ | Ọ bụ otú ahụ ka ọ na-adị | dbū ~ dbú; dbú ~ dbū | bó | __ibo____ibo__ N'ihi ya | ɲnɔ̍ kpāo | jú sǎā | __ibo__ Ọdịdị |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Wee | Konobo | Sir | ɲie | gbochie ya | Ihe a na-eme | dru | ba | nke | ɲɪnɪ | jowe | Isi iyi |
Okike
dezieOkwu metụtara okike sitere na Marchese (1983): [7]
Nchịkọta | Asụsụ | ụbọchị | anyanwụ | ọnwa | mmiri | ọkụ | anwụrụ ọkụ | oké osimiri | uzuzu | nnu |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Siamou | Mkpụrụ osisi | yef na-agụ | unu | Fwi | na-adị | Niɛ | ||||
Aizi | Aïzi | zi | ze | cu | nrɪ | isi | jru | magri | ɓʊɓʊ | trʊ |
Kuwaa | Kuwaa | Somvolt | Ka ọ dị | kewu | Nimi | Ka ọ dị | koo | Ihe omuma di iche iche | Onye | Nke ahụ bụ ihe |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bakwe | Baku (Soubré) | Srè | jró | sɨple | nē | Kapupu | bru | tánīē | Ọ bụ n'oge ahụ ka a na-eme ya | |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Dida | Dida (Lozoua) | cɾɪ̄ | Ọnyụlọn | cʊ́ | ɲú | Agba nke ọma | jlū | __ibo____ibo__ Ọdịdị | ịṅụ mmiri | glī |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Dida | Vata | [Ihe e dere n'ala ala peeji] | ɲú | kōsū | N'ihi ya, ọ bụ n'oge ahụ ka a na-akpọ | ŋúŋu | ||||
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Bété (Daloa) | yɪ̍ɾɪ | yʊ̍ɾʊ́ | na-eme ka ọ dị | ɲu | Agba nke ọma | جیۆ | gɨ-n'ihi | ɓu-kwu | Gʉ́ɓɨ́ |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Bété (Guibéroua) | yɪ́ɾɪ́ | yʊ́ɾʊ́ | cʊ́ | ɲú | Agba nke ọma | [Ihe e dere n'ala ala peeji] | jīē | ɓūù-kwə̍ | gɨ's̍ɓɨ's |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Godié | yʊ̀ɾʊ̀ | yʊɾʊ́ | cʊ̄ | ɲú | Agba nke ọma | jùɾù | jīyē | ɓàɓū | gɨ̀ɗɨ̀ |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Koyo | Ọ bụ n'oge a ka a na-akpọ ya | Ọ bụ n'oge a ka a na-akpọ ya | cʊ́ʊ̄ | ɲú | Agba nke ọma | jùrù | jīyē | ɓūɓú | Gʉ̀lʉ̀ |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Néyo | zlì | Ọnyụlọn | cʊ́ | ɲú | kōsū | jlù | gɨ̄ē | mʊ mɪ̄ɪ́ | Ohere dị mma |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Klao | Klao | Ọdịdị | cʊ̄ | Ọnyà | Ọ bụ n'oge a ka a na-eme ka ọ dị mma | jluị | jló | Pupuí | na-eme | |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Bassa | Bassa | Ọ bụ n'oge gara aga | jóló | Ọ bụ gị | anyị | Ọdịdị dị mfe | anyị | Iio | Pupu | gị |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Bassa | Ihe a na-eme na ya | Ọ bụ n'oge gara aga | gú | N'ihi ya | ní | Naì | gị | |||
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo | Tépo | ɲnɔ̀wo | afọ iri na ụma | musik̀pɔ | ma ọ bụ na-adị | na-aga n'ihu | jrù | yrú | Pupu | tá |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo | Grébo | ŋwɛ́́́́ | musik̀bō | Ọnyà | ná | jūdú | yúdá | Ọmụmụ ihe | Nke a bụ | |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo | Ubi | ɲìrò | jīrō | musikliɛ | Nri | n onye na-ahọrọ | jùrù | tápɛ̀ | Mkpụrụ osisi | |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo | Jrwe | ɲlɔ́wò | jrʊ́ | Ọganihu | Nkọwa | na-adị | jrù | Ịdị elu | Ọnyà | tá |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Wee | Ọgwụgwọ | Ọdịdị | jru | [Ihe e dere n'ala ala peeji] | ní | snow | Ọdịdị | na-aga n'ihu | djɛ́̀ | Ịdị elu |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Wee | Nyabwa | wɪ́ | na naoro | cʊ́ | ma ọ bụ na-aga | Snow | jurū | gɨ̄ɨ̄ | pīpèlè | tonnes |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Wee | Wobé | Ọdịdị | jru | [Ihe e dere n'ala ala peeji] | na-ekwu | snow | N'ihi ya, ọ bụ | na-aga n'ihu | pu na-aga | Ịdị elu |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Wee | Konobo | Igo | jɨdo | co | Fisi | nani | jlu | ọ bụrụ na | Ịnyịnya ibu | ta |
Ngwaa (1)
dezieỤfọdụ ngwaa ndị bụ isi sitere na Marchese (1983): [7]
Nchịkọta | Asụsụ | Iri nri | ihe ọṅụṅụ | ịta | ịgbọ agbọ | nwụọ | gbuo | ịga ije | bịa |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Siamou | Mkpụrụ osisi | di | namu | nuo ahụ | ko (klo) | ko (N'ihi ya) | koel | Ọchịchị (nke ojii) | |
Aizi | Aïzi | li | ma | Ụzọ mbido | gwra | Gí | Ebe ọ ga-aga | na | ya |
Kuwaa | Kuwaa | Ọnyà | Onye ọ bụla | ɲìmì | Ọchịchị | fa na | Java | namu | yì |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bakwe | Baku (Soubré) | jɨ | ml na-aga | ml ọ bụla | Igo | jʌ | ɓlá | Nri | jī |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Dida | Dida (Lozoua) | gi na-aga | mlá | mni̍ | Mkpụrụ osisi ndị a na-akpọ "Liz" | kú | ɓlá | Na-eto eto | [Ihe e dere n'ala ala peeji] |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Dida | Vata | li na-eme | N'ihi na ọ bụ | Nkọwa | Site n'oge ahụ | fú | N'oge na-adịghị anya | na-aga n'ihu | |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Bété (Daloa) | li | N'ihi ya, ọ bụ n'oge gara aga ka a na-akpọ | N'ihi ya, | N'ihi ya, | tɾɪ | Ọ bụ n'oge a ka a na-akpọ | N'afọ | jí |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Bété (Guibéroua) | Di | nɪmʌ́ | nīmɨ̄ | N'ihi ya, | kú | [Ihe e dere n'ala ala peeji] | N'ihi na ọ bụ n'oge a ka a na-eme ihe | yī |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Godié | ɗɨ̄ | mʌ́nʌ́ | mɨ̄lɨ̄ | gwʌ̄sɛ̀ | kú | Akpịrị ọnụ | n'oge na-adịghị anya | yī |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Koyo | lɨ̄ | Ọdịda Anyanwụ | miɨ̄ | N'oge na-adịghị anya | kú | ɓlá | Naị. | yī |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Néyo | li | mlá | miī | N'ihi ya, ọ bụ n'oge ahụ ka a na-eme ihe nkiri | kú | Ọ bụ ezie na ọ bụ ndị ọzọ ka a na-akpọ | nāà | yī |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Klao | Klao | Di | na-adị | nmī | wlà | Ọ bụ otú ahụ ka a na-eme | Ahịa ~ | na-adị | jí |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Bassa | Bassa | Obi adịghị ya mma | ná | numu | hwala | Mmanụ ala | láɓá | na-aga n'ihu | ji |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Bassa | Ihe a na-eme na ya | Uche | ná | ku | ta; laawá | ya | |||
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo | Tépo | di na-ekwu | ná | na-adị | wlà | kʊ́ | Laị ~ laị; Laị ~ | Na | di na-eme |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo | Grébo | di | na-adị | mlí | wōdá | kō (ɛ́) | di | ||
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo | Ubi | Obere | ná | Iola | kʊ | Ibuli | na | Ọ bụ | |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo | Jrwe | Ọ bụ n'oge ochie ka a na-akpọ | ná | Nkọwa | wlà | na-eme | na-adị | di na-eme | |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Wee | Ọgwụgwọ | Jere | na-aga n'ihu | nmū | gwlà | ɗrē | dbā | na-adị | jī |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Wee | Nyabwa | Di | ná | Mpu na-adịghị mma | Mgbe ị ga-enwe ihe ịga nke ọma | Ọ bụ n'ihi na ọ bụ n'oge ahụ ka a na-eme ihe nkiri | Na | yī | |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Wee | Wobé | Di | na-aga n'ihu | nmū | Ọchịchị | Mụl | dba | na-adị | jī |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Wee | Konobo | di | na | na-ekwu na ọ bụ | Gulaị | Mọ | draịvụ | na | jlo |
Ngwaa (2)
dezieNgwaa ndị ọzọ sitere na Marchese (1983): [7]
Nchịkọta | Asụsụ | nye | gwuo | ụra | ịkwanye | ịgba égbè | na-abụ abụ |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Siamou | Mkpụrụ osisi | Ọ bụ n'oge a ka a na-akpọ ya | ee; | Ugboro abụọ | Ọdịda Anyanwụ | ||
Aizi | Aïzi | Fisi | ɓru | mɔ namʊ | gị | جیọ | |
Kuwaa | Kuwaa | N'ihi ya | Bií | wa na | ruo na ọ bụ | Nkwupụta | ilu |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bakwe | Baku (Soubré) | ɲe | Ọnyà | kwɛ́́ɛ́ | |||
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Dida | Dida (Lozoua) | Nri | ɓlí | Mmekọrịta | Ọ bụ | jri̍ ~ jɾi̍ | ɓlɪ̄ |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Dida | Vata | ɓlí | Oge mbu nke mbu | na-esote | ɓlɪ | ||
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Bété (Daloa) | Fushiị | wlù | Azụmaahịa | N'ihi ya, ọ bụ n'oge a ka a na-akpọ | Tɪtɾɪ́ | blɪ̄ |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Bété (Guibéroua) | Nri | ɓúlú | Mmiri na-eto eto | N'ihi ya | jiɾi ~ jīɾi | ɓʉ̄lɪ̄ |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Godié | Nri | ɓɨ́dɨ́́ | ŋwɔ́ɔ́́́́ɔ́ | Ọ bụ | jri | ɓʉ̄lɪ̄ |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Koyo | Nri | Nkwupụta | Makesa | zɛ́ | jrɨ̄ | ɓlɪ̄ |
Ebe Ọwụwa Anyanwụ, Bete | Néyo | Nri | wlúū | Isiokwu | Ọ bụ | jri ~ jrī | ɓlɪ̄ |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Klao | Klao | ɲî | acha anụnụ anụnụ | na-adị | jlì | blē | |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Bassa | Bassa | ɲí | ɓúlú | Ebe ọwụwa anyanwụ | Ebe a na-akpọ | ɓele | |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Bassa | Ihe a na-eme na ya | na-agụ egwú | ɓúlú | Ebe ọwụwa anyanwụ | Shia | gbī | ɓēlē |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo | Tépo | Maazị | gblú | ŋmò | Ị na-eto | bre na-adị | |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo | Grébo | na-adị | Budu | móɔ́ | __ibo__ Ọdịdị | ọka wit | |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo | Ubi | ɲé | búlọs | ŋmo | tūɛ̄ | N'ihi ya, ọ ga-abụrịrị na ọ ga-adị | bəlɛ |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Grebo | Jrwe | N'ihi ya, ọ ga-abụrịrị na ọ bụ n'oge a ka a ga-eme ihe | blú | __ibo____ibo__ N'ihi na ọ bụ n'oge a ka a na-akpọ | gị | bre'wlà | |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Wee | Ọgwụgwọ | Ọ bụ n'oge a ka a na-akpọ | ɓlú | Mkpụrụ ndụ | Ọdịda Anyanwụ | acha anụnụ anụnụ | |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Wee | Nyabwa | ɲe | Bulu | mó na-eme | Ebe | jīrī | ɓlē |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Wee | Wobé | Ọdịdị | blú | Mkpụrụ ndụ | pō | Cree na-ekwu na ọ bụ | acha anụnụ anụnụ |
Ebe Ọdịda Anyanwụ, Wee | Konobo | unu | blo | mo | Tuị | jidiɛ | acha anụnụ anụnụ |
Ihe owuwu
dezieDị ka Marchese Zogbo si kwuo (2012), Proto-Kru nwere:
- ụdaume na-eme ka ọ dị n'ime
- ụda anọ
- *CVCV- (C) V na ikekwe *CVV syllable structure. * Mkpụrụ okwu CCV, na ikekwe * Mkpụrụedemede CVV, sitere na * CVCV mgbọrọgwụ.
- Usoro okwu SVO, mana nwere ọtụtụ ụdị OV
- ọdịdị nke nsonaazụ
- akụkụ zuru oke na nke na-ezughị oke
Mkpụrụ okwu Proto-Kru (Marchese Zogbo 2012):
p | t | k | kp |
b | d | g | gb |
ɓ | |||
m | n | ŋ (?) | |
s | |||
l | w |
Mkpụrụ okwu ndị e si na ya nweta:
- /ɟ/ nwere ike ịpụta site na palatalization (*g > ɟ), dịka *gie > ɟie.
- *c, *ɲ, *kw, *gw, *ŋw sitere na ụdaume alveolar ma ọ bụ velar na-esote ụdaume dị elu ma ọ bụ dị elu n'ihu.
- /ɗ/ nwere ike isite na *l.
Mkpụrụedemede Proto-Kru (Marchese Zogbo 2012):
ɪ | Ọ bụ n'oge ahụ ka a na-akpọ |
na | o |
Ọ bụ | Ọ bụ n'oge a ka a na-eme ya |
a |
E nwere nkewa doro anya nke abụọ n'etiti Western na Eastern Kru nke a na-ahụ site na ọdịiche phonological na lexical. Ụfọdụ isoglosses n'etiti Western Kru na Eastern Kru:
Nkọwa | Proto-Western Kru | Proto-Eastern Kru |
---|---|---|
osisi | *tu | *su |
nkịta | *gbe | *gwɪ |
ọkụ | *nɛ | *kosu |
ezé | *ɲnɪ | *gle |
Edensibia
dezie- ↑ Breitbonde (1991). "City, Countryside, and Kru Ethnicity". Africa 61 (2): 186–201. DOI:10.2307/1160614.
- ↑ Dalby (1998). Dictionary of Languages. New York: Columbia UP.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 (2003) in Bahl: Encyclopaedia of Muslim World. New Delhi: Ammol Publications, 24–25. ISBN 9788126114191.
- ↑ McEvoy (1997). "Understanding Ethnic Realities among the Grebo and Kru People of West Africa". Africa 47 (1): 62–80. DOI:10.2307/1159195.
- ↑ Fisiak (1984). Historical Syntax. New York: Mouton.
- ↑ 6.0 6.1 Marchese, Lynell. 1989. Kru. In Bendor-Samuel, John (ed.), The Niger-Congo Languages: A Classification and Description of Africa's Largest Language Family, 119-139. Lanham MD, New York & London: Lanham: University Press of America.
- ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6 7.7 7.8 Marchese, Lynell. 1983. Atlas linguistique Kru: nouvelle edition. Abidjan: Agence de Coopération Culturelle et Technique (ACCT).
- ↑ Chan (2019). The Niger-Congo Language Phylum. Numeral Systems of the World's Languages.
- Westerman, Diedrich Hermann (1952) Asụsụ nke West Africa (Nkebi nke Abụọ). London/New York/Toronto: Oxford University Press.