Templeeti:Infobox ethnonym

Language name
Spoken in: — 
Region:
Total speakers:
Language family: Default
Language codes
ISO 639-1: none
ISO 639-2:
ISO 639-3:

Limbum bụ asụsụ Grassfields nke Cameroon, nke nwere ọnụ ọgụgụ dị nta nke ndị na-asụ ya na Naịjirịa. Ụfọdụ na-eji ya dị ka asụsụ azụmahịa, mana ọ bụ asụsụ nne nke ndị Wimbum, ndị bi na mpaghara Donga-Mantung nke Northwest Region, n'elu okporo uzo mgbanaka.

Ndị ọkà okwu

dezie
 
Egwú ọdịnala nke Wimbum, n'ihe dị ka 1990 n'oge ọkọchị Nkambe-obodo

Wimbum nwere agbụrụ atọ: agbụrụ agha nwere isi na Mbot, agbụrụ Tang na Tallah, na agbụrụ Wiya na Ndu.[1] Obodo Wimbum ndị ọzọ gbasara gburugburu ebe ahụ, nke ọ bụla jikọtara ya na otu n'ime agbụrụ atọ ahụ. Obodo ọ bụla nwere onye isi, nke a makwaara dị ka fon, bu onye nweere onwe ya, yana ndi isi ala ma o bu ndi isi ano n'okpuru ya.[2] Agburu atọ a na-ejikota onu na mpaghara, na-ekerịta asụsụ ahu.[1] Ndị mmadụ bi na Nkambe Plateau, ala ahịhịa dị egwu nke nwere ugwu osisi, ihe dị ka otu kilomita n'elu oke osimiri.[3] Ọtụtụ n'ime ha bụ ndị ọrụ ugbo, na-akụ ọka, agwa, poteto, yam, akwụkwọ nri, tomato, unere, yana plantain na kọfị n'ebe dị ala, ebe okpomọkụ.[4][5] Ụfọdụ na-azụ ahịa, ọkachasị n'obodo Nkambé na Ndu. Ụfọdụ na-arụ ọrụ maka gọọmentị, ọkachasị na Nkambe.

Ụfọdụ ndị ọkà mmụta asụsụ na-ewere Limbum dị ka olumba atọ: asụsụ ugwu, nke etiti, na nke ndịda. Ndị na-asụ otu olumba nwere ike ịghọta ndị na-asụrụ nke ọ bụla ọzọ. Olumba atọ ahụ gafere agbụrụ atọ ahụ, ma nwee ike ịpụta site na mmetụta nke asụsụ ndị agbata obi n'ebe ugwu na ndịda.[6] Limbum nwere njikọ chiri anya na ụfọdụ asụsụ ndị agbata obi dị ka Yamba na ndị ọzọ dị anya dị ka Bamum, Ngemba na Bamileke. Ọ dị nnọọ iche na ufodu asụsụ ndị ọzọ dị nso dị ka Bebe na Noni.[7]

Asụsụ

dezie

Asụsụ Limbum yiri Bekee n'ụzọ ụfọdụ, gụnyere:

  • Usoro okwu bụ isiokwu-ngwaa-ihe.[8] Dịka ọmụmaatụ, tụlee:
    • Ŋgwa Tataʹa byɛ́aʹaʹa. (usoro okwu Limbum nkịtị)[9]
    • Nwunye Tata ebula ọka. (okwu-okwu ntụgharị Bekee, na-ejigide usoro okwu Limbum)
    • Nwunye Tata ebula ọka. (ntụgharị ya na usoro okwu Bekee)
  • A na-ejikarị ngwaa enyemaka dị ka "aʹ" emepụta oge ngwaa n'ihe atụ dị n'elu.
  • Enwere ike ịmepụta ajụjụ ndị a na-emeghe na ndị na-ekpebi ajụjụ; dịka. "A nda?" pụtara "Ọ bụ onye?" okwu-okwu.[10]

Mana Limbum dị iche na Bekee n'ụzọ ndị ọzọ. Nkea bụ ole na ole:

  • Limbum bụ asụsụ ụda, nke pụtara na ụda a na-asu nwere ike ịmata ọdịiche dị n'okwu ndị na-ada ụda otu. Dịka ọmụmaatụ, ụda "baa" nke a na-ekwu na ụda dị iche iche nwere ike ịpụta nna, fufu, abụọ, akpa, akụkụ na ntutu, ma ọ bụ ara.[11]
  • Usoro nnọchiaha dị nnọọ iche. Dịka ọmụmaatụ, "ye" bụ onye nke atọ na-anọpụ iche na nwoke ma ọ bụ nwanyị, na-anọchi ya na Bekee. Na onye nke abụọ, "o" pụtara ị - otu), "o" apụta ị - ọtụtụ) ọ bụghị I, "o' pụtara ị - naanị otu) na I, na "o" pụta (ị - naanị) na anyị) ma ọ bụ (ị - ọtụtụ) na I). Ọzọkwa, Limbum nwere nnọchiaha mejuputara, nke Bekee enweghị.[12]
  • Adjectives na-esochi aha ha na-agbanwe, ma nwee ike ikwughachi ya maka nkwenye. Dịka ọmụmaatụ, "e ye ye ye program" pụtara "ya-ma ọ bụ-ọ na-eri kolanut dị mma," na "e ye bi programboŋ" pụtara "ọ na-erị kolanut dị ezigbo mma".[13]
  • A na-emepụta ajụjụ ndị a site na itinye okwu a na nkwupụta, dịka na "Ndi ã du a?", nke pụtara "Ndi apuola, ọ bụ ya?" okwu-maka okwu - obere ihe mgbagwoju anya karịa ntụgharị ngwaa Bekee.[14] Nkwupụta na-agọnahụ ya yiri n'asụsụ.[15]
  • Okwu amuma ise nke Limbum anaghị adaba n'okwu amuma bekee:
    • ni: akara nke ntụziaka, soro ma ọ bụ ngwá ọrụ, dị ka " ya" ma ọ bụ "na ya".
    • mbe: akara nke ebe, dị ka "n'ụlọ" ma ọ bụ "n'oche".
    • mba: akara ntụziaka ma ọ bụ ebe di n'elu ugwu dị ala, dị ka "da-na ndagwurugwu Tabenken".
    • ko: akara ntụziaka ma ọ bụ ebe dị elu, dị ka "ruo Ndu".
    • nje: akara ntụziaka, ebe ma ọ bụ ebe o si, dị ka "n'ụlọ akwụkwọ" ma ọ bụ "site na Douala".

Nkọwa okwu

dezie
ŋwɛ́́́ - onye fa - nye Gishp - nnụnụ __ibo__ Onye dị mma - onye dị mma
Nwanyị unu - iri nri Ntu - anụ Onye isi - ọ dị ezigbo mma
muu - nwatakịrị na-ekwu Kwaa - mpi bɛbɛp - ihe ọjọọ
ŋkar - enyi na-ekwu - ọrụ Ụlọ - baa - abụọ
nne m - nne koʹŋ - dị ka ma ọ bụ ịhụnanya tap - ụlọ Bare - atọ
ta - nna Ohu - lee afyoŋ - ụgbọelu tâ - ise
e - ya ma ọ bụ ya saŋ - dee ŋwa' - akwụkwọ ozi[16]


Ihe edeturu

dezie
  1. 1.0 1.1 Pool, p. 33.
  2. Kifon, p. 2-3.
  3. Pool, p. 32.
  4. Ndu.
  5. Nkambe.
  6. Fiore, p. 2.
  7. Nkwi, p. 149.
  8. Nforgwei, p. 252.
  9. Ndi, p. 10 and 65.
  10. Nforgwei, p. 157-158.
  11. Fiore, p. 78.
  12. Wepngong, p. 6.
  13. Nformi, p. 46-47
  14. Nforgwei, p. 255.
  15. Nforgwei, p. 259-260.
  16. Ndi, throughout.

Ihe odide

dezie

Templeeti:Languages of CameroonTempleeti:Grassfields Bantu languages