Kongo ma ọ bụ Kikongo bụ otu n'ime asụsụ Bantu nke ndị Kongo bi na Democratic Republic of Congo, Republic of the Congo, Gabon na Angola na-asụ. Ọ bụ asụsụ tonal. Ọtụtụ n’ime ndị e si n’ógbè ahụ ree wee ree ha dị ka ndị ohu na America kwuru ya. N'ihi nke a, ebe a ka na-asụ Kongo na mba ndị a kpọtụrụ aha n'elu, a na-ahụ ụdị asụsụ a na-emegharị emegharị n'okwu ememe nke okpukpe Afro-American, karịsịa na Brazil, Cuba, Puerto Rico, Dominican Republic na Haiti. Ọ bụkwa otu n'ime isi mmalite asụsụ Gullah[4] na Palenquero creole na Colombia. Ọnụ ọgụgụ ka ukwuu nke ndị na-ekwu okwu n'oge a bi n'Africa. Enwere ihe dị ka nde asaa ndị na-asụ Kongo, yana ikekwe nde abụọ ndị ọzọ na-eji ya dị ka asụsụ nke abụọ.

Asusu Nije-Kongo

Nkesa ala dezie

Kongo bụ asụsụ nke alaeze Kongo tupu e kee Angola site na Crown Portuguese na 1575 na Berlin Conference (1884-1885) nke mere ka ndị fọdụrụ n'alaeze ahụ ghọọ mpaghara atọ, bụ ugbu a akụkụ nke DRC (Kongo). Central na Bandundu), Republic of the Congo na Gabon.

 
Asusu Kongo

Kikongo bụ ntọala maka asụsụ Creole Kituba, nke a na-akpọkwa Kikongo de l'État na Kikongo ya Leta (French na Kituba n'otu n'otu maka "Kikongo nke ọchịchị steeti" ma ọ bụ "Kikongo nke steeti").[5] Usoro iwu nke Republic of Congo na-eji aha Kituba, [6] na otu nke Democratic Republic of Congo na-eji okwu Kikongo, [7] ebe Kituba (ya bụ Kikongo ya Leta) na-eji na nchịkwa. Enwere ike ịkọwa nke a site n'eziokwu na Kikongo ya Leta na-akpọkarị Kikongo (ya bụ KiNtandu, KiManianga, KiNdibu, wdg).[8][5][9]

Kikongo na Kituba na-asụ na:

Ndịda Republic of Congo:

Kikongo (Yombe, Vili, Ladi, Nsundi, wdg) na Kituba :

Kouilou,

Niari,

Bouenza,

Ndekọ,

ndịda Brazzaville,

Pointe-Noire,

Kikongo (Ladi, Kongo Boko, wdg):

Ọdọ mmiri;

Ndịda ọdịda anyanwụ nke Democratic Republic of Congo:

Kikongo (Yombe, Ntandu, Ndibu, Manyanga, wdg) na Kikongo ya Leta :

Kongo Central,

akụkụ nke Kinshasa,

Ihe kpatara ya:

Kwilu,

Kwango,

Mai-Ndombe,

n'ebe ọdịda anyanwụ Kasaï;

North nke Angola:

Kikongo (Kisikongo, Zombo, Ibinda, wdg):

Cabinda,

Ige,

Zaire,

ugwu Bengo na ugwu Cuanza Norte;

South-West nke Gabon.

Kikongo (Vili):

Nyanga,

Ngounié

Ọnụnọ na America

Ọtụtụ ndị ohu Afrịka e bufere n'ahịa ohu nke Atlantic na-asụ Kikongo, a pụkwara ịhụ mmetụta ya n'ọtụtụ asụsụ criole na mba ọzọ, dị ka:

Brazil

Cupopia

Salto de Pirapora

Colombia

Palenquero

San Basilio de Palenque

Cuba

Habla Congo/Habla Bantu

Ọ dịghị; asụsụ liturgical nke okpukpe Afro-Cuban Palo.

Haiti

Haitian Creole

Haiti

Bahamas

Cuba

Dominican Republic

United States

Langaj

Ọ dịghị; asụsụ liturgical nke okpukpe Haitian Vodou.

Suriname

Asụsụ Saramacan

Boven Suriname

Brokopondo

Paramaribo

French Guiana

Netherlands