Asụsụ Shia

asụsụ, dead language, extinct language
mba/obodo	South Africa
ụmụ amaala ka	Limpopo
Ọkwa asụsụ UNESCO	6 extinct
Ọkwa asụsụ Ethnologue	10 Extinct

[ǀ͡xam]Templeeti:IPA audio link (nke a na-akpọ, n'asụsụ Bekee dị ka /ˈkɑːm/ KAHM) bụ Asụsụ na-adịghịzi adị (ma ọ bụ ikekwe ụyọkọ asụsụ) nke South Africa nke ndị SāXama-ka na-asụbu. Ọ bụ akụkụ nke Alaka nke asụsụ Tu ma nwee njikọ chiri anya na asụsụ na-anwụ anwụ. ^[1] bụ Wilhelm Bleek, onye ọkà mmụta asụsụ German nke narị afọ nke iri na itoolu, rụrụ ọtụtụ n'ime ọrụ ndị ọkà mmụta na-asụ na Achterveld, na (ya na Lucy Lloyd) nke ọzọ a na-asụrụ na Strandberg na Katkop mgbe ha na ndị ọzọ na-asụgharị ya na-arụ ọrụ. Akụkụ ndị dị ndụ nke Tian Xam sitere na akụkọ ndị a kọrọ na okwu ndị e dekọrọ site na ndị a na Bleek na Lloyd Collection.

Aha ya

Pipe ahụ dị na mbido aha ahụ na-anọchite anya ịpị ezé, dị ka interjection Bekee tsk, tsk! a na-eji egosipụta ọmịiko ma ọ bụ ihere. Nke a na-egosi ụda na-enweghị ụda na-adịghị mma.

E jiri ya tụnyere asụsụ ndị ọzọ nke Khoisan, enwere obere ọdịiche n'ịsụgharị aha ahụ, ọ bụ ezie na a na-ahụ ya mgbe ụfọdụ na ụdị orthographic dị mfe, yana ụdị ụtọ asụsụ dị iche, ŌKuai.

Akwụkwọ edemede

(2019) depụtara akwụkwọ ndị na-esonụ dị ka ndị e gosipụtara nke ọma iji mata dị ka 意Xam.

Akara	Onye Nnyocha	Ụbọchị	Mmalite	Ihe edeturu
Ọ bụ n'oge ahụ ka a na-akpọ	Krönlein	Afọ 1850	Osimiri Orange nke Dị Ala	= D. Bleek akara SVIa.
Ọ bụ na ọ bụ na ọ dị	Lloyd	1880	Osimiri Orange nke etiti
__ibo____ibo__ Ọdịdị	W. Bleek	1866	Achterveld	= akara ngosi Bleek SI.
__ibo____ibo__ Ọdịdị	W. Bleek/Lloyd	Afọ 1870	Karoo (Strandberg-Katkop)	= akara ngosi Bleek SI.
__ibo____ibo____ibo__ Ọdịdị	W. Bleek	1857	Colesberg
__ibo____ibo____ibo__ Ọdịdị	W. Bleek	1857	Burghersdorp
__ibo____ibo____ibo__ Ọdịdị	Lloyd	1880	Aliwal North

N'ụzọ doro anya, a na-akpọ ya n'ụzọ doroba, mana Güldemann na-agụnye akwụkwọ atọ dị n'ebe ọwụwa anyanwụ (na-agbasa na Lesotho) n'okpuru okwu ahụ bụ "Wider" .

Ọmụmụ ụdaolu

Mkpụrụ okwu

^[2]'iji ya tụnyere asụsụ ndị ọzọ dị ka Taa, o nwere ndepụta nke ụdaume ndị ọzọ, ọkachasị clicks, ebe enwere naanị usoro 8 nke click, nke dị obere karịa East. Ndepụta mbụ nke consonant nke ŌXam, gụnyere nkwụsị egressive, fricatives, na affricates yana ntinye clicks, edepụtara n'okpuru ebe a.

Mkpụrụ okwu ndị dị na ya^[2]
		Ọpụpụ				Ihe na-adịghị arụ ọrụ
		Akpụkpọ ahụ	Alveolar	N'azụ	Mkpịsị aka	Akpụkpọ ahụ	Ezé ezé	N'akụkụ	Alveolar	Palatal
Ụgbọ imi	ala dị larịị	m	n	ŋ		__ibo__ Ọ bụ na e nwere	__ibo__ Ọ bụ na e nwere	__ibo__ Ọ bụ na e nwere	__ibo__ Ọ bụ na e nwere	__ibo__ Ọ bụ na e nwere
	<small id="mwnQ">Nri na-agbapụta</small>					__ibo__ Ọ bụ na e nwere	__ibo__ Ọ bụ na e nwere	__ibo__ Ọ bụ na e nwere	__ibo__ Ọ bụ na e nwere	__ibo__ Ọ bụ na e nwere
	<small id="mwrw">Ọchịchọ na-egbu oge</small>					__ibo____ibo__ Ọdịdị	__ibo____ibo__ Ọdịdị	__ibo____ibo__ Ọdịdị	__ibo____ibo__ Ọdịdị	__ibo____ibo__ Ọdịdị
Plosive	na-eme ihe nkiri	(p)	t	k	ʔ	Ọ bụ na-adị	Ọ bụ na-adị	Ọ bụ na-adị	Ọ bụ na-adị	Ọ bụ na-adị
Plosive	kwuru okwu	b	d	ɡọ	ʔ	Akụkọ banyere ya	Akụkọ banyere ya	Akụkọ banyere ya	Akụkọ banyere ya	Akụkọ banyere ya
Africate	<small id="mw7w">Ndị a chọrọ</small>		t͡sh	k͡x		Akwụkwọ bụ̣̣̣́ S	Akwụkwọ bụ̣̣̣́ S	Akwụkwọ bụ̣̣̣́ S	Akwụkwọ bụ̣̣̣́ S	Akwụkwọ bụ̣̣̣́ S
	Mgbaze nke velarmkpakọ		tx~t͡sx	k͡x		ʘ͡kx	ǀ͡kx	ǁ͡kx	ǃ͡kx	ǂ͡kx
	Ihe na-eme n'ụzọ ziri eziIhe ndị a na-eme n'oge ahụ		tʼ~t͡sʼ	k͡xʼ		Akụkụ nke ahụ bụ	Akụkụ nke ahụ bụ	Akụkụ nke ahụ bụ	Akụkụ nke ahụ bụ	Akụkụ nke ahụ bụ
Ihe na-esiri ike			s	x	h
Ọkụ na-ada ụda		w	l="IPA" data-mw='{"parts":[{"template":{"target":{"wt":"IPA link","href":"./Template:IPA_link"},"params":{"1":{"wt":"ɾ"}},"i":0}}]}' data-ve-no-generated-contents="true" id="mwAUU" lang="und-fonipa" typeof="mw:Transclusion">ɾ~l	j

Mkpụrụedemede

[ḭ ḛ a̰ o̰ ṵ] na-ahụ ụdaume ise ahụ dị ka [i [i e a o u]] ma na-ahụ ya na nasalization [ĩ ẽ ã õ ũ], pharyngealization [i a o o o o ] , na glottalization [i e o o o O ] .

Okwu nke ndị a kọrọ n'akụkọ ifo

Bleek na-ekwu na ụfọdụ anụmanụ n'akụkọ ifo nwere usoro okwu pụrụ iche. Dịka ọmụmaatụ, Tortoise na-eji mkpịsị egbugbere ọnụ dochie mkpịsị aka, Mongoose na-eji ts, tsy, ty, dy wdg dochie mkpụsị egbugboro ọnụ, "nke na-ebute mkpịsị ọnụ nkịtị, mmekọrịta dị ka nke mkpịsị ihu na-ebu na mkpịsị ụbụrụ. Ọnwa, na ikekwe Hare na Anteater, na-eji ọbụna pịa "a most unpronounceable" n'ọnọdụ pịa niile ma e wezụga bilabial. Mgb^[3] ndị ọzọ a kpọtụrụ aha gụnyere okwu Blue Crane, onye na-ejedebe nkeji okwu mbụ nke ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ okwu ọ bụla na /t/.

"Nkebi banyere ịpị anụmanụ na ụzọ ị ga-esi kwuo Bushman"

Nkịta ọhịa ahụ nwere mkpịsị egbugbere ọnụ dị larịị.
Ụdị ịpị n'akụkụ n'etiti ọnụ. (na-ezo aka na nkịta?)
A na-atụgharị nkwonkwo ire ya ma laghachi n'elu ọnụ ya. Mkpịsị aka a nwere ụdị mkpịsị ọnụ na ya.
Ọdụm ahụ na-ekwu okwu site na (?) n'akụkụ na (?) guttural na ya.
Hyena nwere ntụpọ ^[4] larịị.

Ụkpụrụ nduzi nke South Africa

A na-eji ya eme ihe maka ụkpụrụ South Africa na mkpuchi agha nke e nakweere na 27 Eprel 2000:

ǃke e꞉ ǀxarra ǁke

Ihe a na-ezube bụ ndị mmadụ dị iche iche na-ejikọ ọnụ ma ọ bụ, n'ozuzu, Ịdị n'otu n'ụdị dị iche iche. Nsụgharị okwu-okwu ^[5] ndị mmadụ na-ezute dị iche iche. Otú dị, a maghị ma ahịrịokwu ahụ ọ ga-abụ okwu idiomatic na São Xam. N'ihi na ọ dịghịzi, a naghịzi ekwu okwu, ọ bụghị otu n'ime asụsụ iri na abụọ nke South Africa. Ndị ọkà okwu ikpeazụ ^[6] nwụrụ n'afọ 1910. [1]

Edensibia

ebe enwere naanị usoro 8 nke click, nke dị obere karịa East. Ndepụta mbụ nke consonant nke ŌXam, gụnyere nkwụsị egressive, fricatives

↑ Güldemann (2011)
↑ ^2.0 ^2.1 (2013) in Vossen: The Khoesan Languages (in en). Psychology Press. ISBN 9780700712892.
↑ Bleek (1875). A brief account of Bushman folklore and other texts. Cape Town: Juta.
↑ A2_1_43_03356.JPG. The Digital Bleek and Lloyd. Center for Curating the Archive, University of South Africa (1873-10-15).
↑ Bleek (1956). Bushman dictionary. New Haven: American Oriental Society, 36, 363, 419, 566.
↑ Traill (1995). "Interpreting ǀXam phonology: the need for typological cleansing", in Traill: The complete linguist: papers in memory of Patrick J. Dickens. Köln: Rüdiger Köppe, 509–523.

Njikọ mpụga

[1] Güldemann (2011)

[:0-2] 2.0 ^2.1 (2013) in Vossen: The Khoesan Languages (in en). Psychology Press. ISBN 9780700712892.

[Bleek-3] Bleek (1875). A brief account of Bushman folklore and other texts. Cape Town: Juta.

[4] A2_1_43_03356.JPG. The Digital Bleek and Lloyd. Center for Curating the Archive, University of South Africa (1873-10-15).

[5] Bleek (1956). Bushman dictionary. New Haven: American Oriental Society, 36, 363, 419, 566.

[6] Traill (1995). "Interpreting ǀXam phonology: the need for typological cleansing", in Traill: The complete linguist: papers in memory of Patrick J. Dickens. Köln: Rüdiger Köppe, 509–523.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]