Adesoji Aderemi
Oba Sir Titus Martins Adesoji Tadeniawo Aderemi Audio (Atobatele I),// ⓘ alias Adesoji Aderemi, (Listenⓘ) KCMG, KBE (15 November 1889 – 3 Julaị 1980), bụ onye ndọrọ ndọrọ ọchịchị Naijiria na eze ọdịnala Yoruba dịka Ooni (Eze). ) nke Ife (ma ọ bụ Ilé-Ifẹ̀, dị ka e si mara ya) malite n’afọ 1930 ruo 1980. Ọ rụrụ ọrụ dị ka gọvanọ Western Region, Nigeria n’agbata 1960 na 1962.
A maara Adesoji Aderemi dị ka ọgaranya ma nwee nnukwu ezinụlọ nwere ọtụtụ ndị nwunye na ụmụ. Otu n'ime ụmụ ya bụ onye ọrụ gọọmentị Tejumade Alakija.
N'oge ọchịchị, Oba Ooni nwetara ikike dị ukwuu n'ihi ọchịchị colonial nke ọchịchị na-apụtaghị ìhè ma kpọọ ya Oba nke mbụ n'etiti ndị eze ọdịnala na ala Yoruba. Amụma nke iwu na-apụtaghị ìhè bụ nke e ji mee ihe iji hụ na mmata nke obodo na ndụmọdụ gbasara iwu colonial na-emetụta mpaghara. Ndị Briten dabere na usoro ndọrọndọrọ ọchịchị obodo na ndị ọchịchị dị adị, ọkachasị ndị eze ọdịnala Naijiria, maka ntụle ndọrọ ndọrọ ọchịchị na ịnakọta ụtụ. Ka e mesịrị, Ooni site na nkwenye nke ndị isi ndọrọ ndọrọ ọchịchị ndị Yoruba ji ọkwa ya mechie oghere dị n'erigbu ndịiche nkewa n'etiti ndị Yoruba ma gbalịsie ike ịchịkọta ndị Yoruba na otu ebumnuche.
N'afọ 1962, eze na-arụ ọrụ dị ka ike, jiri ike ya nke onye isi ala nke mpaghara ahụ, ebe ọ bụ na-ahụ oche nri Nkwado nke ọtụtụ ndị ndu nke ndị ọchịchị ikike. Ihe omume ahụ mere ka ndị hụrụ mmetụta na mpaghara ahụ ka njọ.
Oge ọ malitere
dezieA mụrụ ya na 15 November 1889, n'oge ọgba aghara nke agha obodo Yoruba nye Prince Osundeyi Gbadebo nke ụlọ ọchịchị Osinkola nke Ile Ife na Madam Adekunbi Itiola nke Ipetumodu, (ọ bụ nwunye ya nke iri na itoolu na nke ọdụdụ). Na-anọghị nke nna ya dike, bụ onye na njem agha; aha ya bụ Adesoji Aderemi, nke pụtara "Okpueze etetala," na "Okpueze ahụ na-akasi m obi," n'otu n'otu.
Mgbe Prince Gbadebo lọta, nwanne Adesoji tọrọ Ibiyemi, na-enweghị ike ijide obi ụtọ ya nke akụkọ ahụ, ekwesịrị igbochi ya na mbụ ya na nna ya ike gwụrụ agha na ndị juju. Ruo mgbe o wepụsịrị onwe ya uwe nchebe ya site n'ime ka obi dị chi ya mma, mgbe ahụ ọ ga-adị mma ịnabata ezinụlọ ya. Onye isi ala Gbadebo bụ onye ụkọchukwu Ifa, wepụrụ nwa ọhụrụ ya n'ihu Ifa Oracle ya na-achọ ka ọ mara ihe ga-eme n'ọdịnihu nwa ọhụrụ Aderemi. A gwara nna ya ka ọ kpọọ isiala nye nwa ya nwoke. Ifa buru amụma na nwa Aderemi, ga-eyi okpueze ndị nna nna ya, na ọchịchị ya ga-ama ebe dị anya, ọ ga-ezutekwa ndị bịara abịa n'ebe dị anya.
Onye isi ala Gbadebo gwara nwunye ya ka ọ nweta bead coral ka ọ na-eyi nwa ya nwoke ka ọ na-eme omenala ndị eze. N'okwukwe, nne-Adekunbi wee banye n'ọnọdụ nchekwa, na-asa Aderemi mgbe niile na herbs, ruo mgbe ọ kariri usoro ya. Nna ya nwụrụ na 1897 mgbe ọ dị afọ 8. Ebe nna ya nwụnahụrụ ya mgbe ọ ka dị obere, nne ya zụlitere ya. Mpụta nke Iso Ụzọ Kraịst mere ka nne ya ghara ife ezinaụlọ nke Ifa, nke mere na ọ debanyere aha ya na ụlọ akwụkwọ praịmarị ọhụrụ dị na mpaghara St Phillips, Ife, dịka otu n'ime ụmụ akwụkwọ mbụ na Ife gara ụlọ akwụkwọ dị n'ime obodo na 1901.
Onye na-eto eto Prince Aderemi nwere ọhụụ. Ọjụjụ ya na nwanne ya nwoke tọrọ ya na ọ hụrụ n'anya, bụ Papa Prince Adeyemo, mere ka o debanyere aha ya n'ụlọ akwụkwọ praịmarị Anglican dị na Aiyetoro, Ile-Ife.
Ooni nke Ife: 1930-1980
dezieAkụ na ụba Prince Aderemi mere ka ọ bụrụ onye doro anya na ọ ga-arịgo n'ocheeze nke Ile-Ife. Mgbe oba Ademiluyi, onye bu ya ụzọ nwụnahụrụ, ọ ghọrọ onye ama ama n'ọkwa ọchịchị.
N'abalị abụọ nke ọnwa Septemba, ọ ghọrọ Ooni nke 49 nke Ife. A na-akpọ ya Ooni mbụ gụrụ akwụkwọ. Oba Aderemi weputara onwe ya ngwa ngwa na gburugburu ebe ohuru ya, na 40, o bu nwata nke ndi Yoruba Obas n'oge ahu. Oba Aderemi site n'enyemaka nke ndị okenye Ife ọdịnala, (Obalufe, Obajio, Obaloran, Wasin, Obalaye, Akogun, Jagunosin, Ejesi), hibere nhazi nhazi nke gbanwere obodo ochie n'ime afọ iri na-abịanụ. Oba Aderemi kwadoro Education n'oge ọ na-achị dị ka Ooni, nke bụ echiche na ntọala ntọala Oduduwa College na January 1932. Oba Aderemi n'onwe ya nyere aka wuo ụlọ akwụkwọ sekọndrị, ụlọ ọrụ nlereanya n'oge ahụ; Oba Aderemi kwenyere na ụzọ kacha mma isi kwado ma kwado nkwalite bụ site na agụmakwụkwọ.
Otu nnukwu akara ngosi nke ọchịchị ya gbasara agụmakwụkwọ bụ ntọala mahadum Ife, nke ọtụtụ ndị na-ekwu na mmetụta Oba Aderemi nwere na Gọọmenti na-achị achị, na Ooni ji obi ike na-atụ aro Ife ka ọ bụrụ ebe kacha mma maka ụlọ ọrụ mbụ ga-adị. Oba Aderemi rụrụ nnukwu ụlọ nke ụlọ eze ya, bụ nke ka bụ isi n'obí Ife ruo taa - nke nwere ụdị ọchịchị ya pụrụ iche. Ooni Aderemi rụrụ ọrụ dịka onye isi oche na-adịgide adịgide nke kansụl Obas site na 1966-1980.
Ọchịchị ya dị ka Ooni nwere udo n'ụzọ dị ịrịba ama, na echiche ọhụrụ ya na azụmahịa na-emepụta ụzọ akụ na ụba maka ọtụtụ ụmụ amaala, karịsịa na ụlọ ọrụ ugbo, ebe ọ bụ onye isi azụmahịa n'onwe ya.
Ihe odide
dezieỊgụ ihe ọzọ
dezie- A. I. Asiwaju, "Nkwado ndọrọ ndọrọ ọchịchị na Omenala Akụkọ Ihe Mere Eme n'Africa: The Case of Yoruba Crowns", Journal of the International African Institute, Mpịakọta 46, Nke 2 (1976)