1966 Nigerian coup d'état


Ntughari nke ndi isi ochichi Naịjirịa nke 1966 malitere n’abali iri n’ise n’onwa Jenụwarị nke afọ 1966 mgbe ndị agha n'ewere ọchịchị nke Chukwuma Kaduna Nzeogwu na Emmanuel Ifeajuna du, he gburu mmadu iri abuo na abuo [1] tinyere Mịnịsta ọchịchị nke Naịjirịa, otutu ndi isi ndorondoro ochichi, otutu ndi isi ndi agha (tinyere ndi nwunye ha) ), na ndị nche na ọrụ nchekwa. [2] [3] Ndị kpara nkata a wakporo obodo Kaduna, Ibadan, na Lagos ebe ha gbachiri ụzọ Mmiri Niger na Benue n'ime ụbọchị abụọ tupu emegide ọgbaghara ndị na-achọ ịchụ ọchịchị. A manyere onye isi ndị agha na-ahụ maka ndị agha ala Naịjirịa bụ Johnson Aguiyi-Ironsi, ka ọ chịkwaa gọọmentị nke mba dị n'ọgba aghara, N'amaghị ama tinye ọchịchị onye kwuo uche ya na Naijiria na nkwụsị . [4] Otu osi rigoro n'Ọkwá ọchịchị a dị ka nkata ndị ngagharị nnupụisi ahụ, ọkachasị ndị isi ndị Igbo mere iji mepe ụzọ maka Ọchịagha Aguiyi-Ironsi ịbụ onye isi ala Naịjirịa. N’ihi nke a, mmegwara nke ndị agha ndị ugwu nke ndị agha Naịjirịa nke butere ọnwụ nke ọtụtụ ndị ọchịagha na ndị nkịtị nke ala Igbo kpatara Agha Obodo Naịjirịa . 

Ndabere dezie

N’ọnwa Ọgọstụ nke afọ 1965, ndị isi ndị agha (Emmanuel Ifeajuna, Timothy Onwuatuegwu, Chris Anuforo, Don Okafor, Humphrey Chukwuka, na Adewale Ademoyega ) bidoro ịkpa nkata ịgba ọchịchị mgba okpuru megide Onyeisiala Naịjirịa bụ Abubakar Balewa . [5] A kpara nkata agha ahụ n'ihi na dịka ndị isi siri kwuo, ndị isi na-achịkwa Naịjirịa na ụzọ ha rụrụ arụ ruo mmebi. Ndị ozi nọ n'okpuru ha na-ebi ụdị ndụ na-atọ ụtọ ma n'ezu ego obodo ego n'isi ndị obodo nkịtị. 

Onye isi ala Naịjirịa , Nnamdi Azikiwe hapụrụ obodo a na ngwụcha afọ 1965, Ebe mbụ ọ gara bụ Europe, ma gazie njem ụgbọ mmiri gaa Caribbean . N'okpuru iwu, onye isi oche nke Sịnetị, Nwafor Orizu, bụrụ onye isi oche n'oge ọ na-anọghị ma were ike niile nke ọfịs ahụ. [6]

Mgbanwe ọchịchị n'ike dezie

N'ụtụtụ ụbọchị iri na ise nke ọnwa Jenụwarị afọ 1966, na nnọkọ ya na ụfọdụ ndị ntaakụkọ mpaghara obodo nọ na Kaduna ịchọpụta ihe na -eme, e mere ka Major Nzeogwu mara na naanị ozi gbasara ihe ndị mere mgbe ahụ bụ ihe BBC na-egosi [7] O juru Nzeogwu anya n'ihi na ọ tụrụ anya na mgbasa ozi redio nke ndị nnupụisi ahụ ga -esi na Legọs . Ekwuru na ọ “gbara ara” mgbe ọ nụrụ na Emmanuel Ifeajuna na Lagos emebeghị atụmatụ ọ bụla iji wepụ Johnson Aguiyi-Ironsi bụ ọchịagha ndị agha. Ya mere, Nzeogwu mere ngwa ngwa depụta okwu nke a na -agbasa na Radio Kaduna n'ihe dị ka elekere iri na abụọ nke ụtụtụ, ebe ọ kwupụtara iwu agha na mpaghara ugwu nke Naịjirịa. [8] [9]

Nsonaazụ dezie

Onye na anọchite anya onye isi ala mgbe ahụ bụ Nwafor Orizu mere mgbasa ozi na mba niile, ka ọ kọsịrị onye isi ala Nnamdi Azikiwe na ekwentị gbasara mkpebi ndị kansụl ahụ, na -ekwupụta mkpebi ụlọikpe ka "afọ ofufo" nke inyefe ọchịchị n'aka ndị agha.  Major General Johnson Aguiyi-Ironsi wee mee mgbasa ozi nke ya, na-anabata “ọkpụkpọ òkù” ahụ. N'abalị iri na asaa nke ọnwa Jenụwarị, Major General Ironsi hiwere Kansụl Ndị Agha Kasị Elu na Lagos wee kwụsịtụ usoro iwu nke ọma. [10]

Ọghọm ụfụ ahụ dezie

Banyere Ọghọm ụfụ ahụ a, ndị na-akpa nkata agha na-ekwu na mwepụ nchụpụ ha wakporo ndị otu ma ọ bụ ndị na-akwado ọchịchị gara aga na e mere ha maka ebumnuche ndọrọ ndọrọ ọchịchị kama ịbụ mkpocha agbụrụ na-elekwasị anya na ụfọdụ agbụrụ ma ọ bụ agbụrụ; Ọzọkwa, ha kwukwara na ndepụta nke ndị ahụ ezubere iche bụ obere ma nwee naanị mmadụ asatọ, ọkara n'ime ha bụ ndị mba ọzọ a ga -ejide na -egbughị, na ọnwụ ahụ mere dịka mmebi nke ọgbaghara ahụ. Nkwupụta ndị a bụ ndị otu onye atọ jikọrọ aka, Adewale Ademoyega, onye bipụtara ha na Naịjirịa n'afo 1981 n'akwụkwọ akpọrọ Why We Struck kọwara ihe kpatara ha na mkpali ha [11] nke o kwuru na ya:


“Enweghị nkpebi na nzukọ iji họpụta otu mkpụrụ agbụrụ maka mkpochapụ. Ebumnuche anyi dị ugwu, otu anyi si hụ ta ya bụ ozurumba na ihe mgbaru ọsọ anyi nke bụ ezi echiche. Ọbụna dị ndị nke a họpụtara ka ejide, anọ bụ ndị mpaghara ugwu, abụọ bụ ndị ọdịda anyanwụ Naijiria ma abụọ ndị nke ọzọ bu ndi mpaghara ọwụwa anyanwụ Naijiria "

N'okpuru ebe a bụ ndepụta zuru oke nke ndị nwụrụ site na ntuli aka ahụ. [1]

Ndị mmadụ nkịtị dezie

  • Onye isi alaAbubakar Tafawa Balewa
  • Onye ọchịchị mbụ Ahmadu Bello
  • Onye ọchịchị mbụ Samuel Ladoke Akintola
  • Minista na-ahụ maka ego bụ Festus Okotie-Eboh
  • Ahmed Ben Musa (onye odeakwụkwọ ukwu Bello maka nchekwa) [12]
  • Hafsatu Bello
  • Oriakụ Latifat Ademulegun
  • Zarumi Sardauna
  • Ahmed Pategi (ọkwọ ụgbọala Bello) [12]

Ndị agha na ndị uwe ojii dezie

  • Brig. Samuel Ademulegun
  • Brig. Zakariya Maimalari
  • Kọl Ralph Shodeinde [13]
  • Kọl Kur Mohammed [14]
  • Lt. Col. Abogo Largema [14]
  • Lt. Col. James Pam [14]
  • Lt. Col. Arthur Unegbe
  • Sergeant Daramola Oyegoke (nyere Nzeogwu aka na mwakpo ụlọ Sardauna dịka akụkọ ndị uwe ojii siri kwuo, Nzeogwu gburu ya) [2] [3]
  • PC Yohana Garkawa
  • Lance Corporal Musa Nimzo
  • PC Akpan Anduka
  • PC Hagai Lai
  • Philip Lewande

Ebensidee dezie

 

  1. 1.0 1.1 Siollun. Oil, Politics and Violence: Nigeria's Military Coup Culture (1966-1976). Algora Publishing, 2009. ISBN 9780875867106. 
  2. 2.0 2.1 Omoigui. SPECIAL BRANCH REPORT: "Military Rebellion of 15th January 1966. Gamji.com. Retrieved on 26 January 2017.
  3. 3.0 3.1 Kirk-Greene. Crisis and conflict in Nigeria: a documentary sourcebook, Volume 1; Volume 9. Oxford University Press, 1971. 
  4. Times (2015-12-28). Was Power Initially Handed Over To or Taken Over By the Military?, By Eric Teniola - Premium Times Opinion (en-US). Retrieved on 2020-05-25.
  5. Bolashodun (2016-01-15). 50 Years After: 8 Facts To Know About The January 15, 1966, Coup D'état (en). Legit.ng - Nigeria news.. Retrieved on 2020-05-25.
  6. Why Zik escaped death in 1966 (en-US). Vanguard News (2018-08-18). Retrieved on 2020-05-25.
  7. Bolashodun (15 January 2016). Akinrujomu:50 Years After: 8 Facts To Know About The January 15, 1966, Coup D'état (en). Legit.ng. Naij.com Media Limited Read. Retrieved on 25 May 2020.
  8. Nzeogwu. Dawodu:Nzeogwu's Declaration of Martial Law - January 15, 1966. Dawodu.com. Archived from the original on 21 April 2002. Retrieved on 29 July 2021.
  9. Nzeogwu. Anaba:Radio broadcast by Major Chukwuma Kaduna Nzeogwu – announcing Nigeria’s first Military coup on Radio Nigeria, Kaduna on January 15, 1966. Vanguard. Vanguard Media Limited. Retrieved on 29 July 2021.
  10. Abubakar Ibrahim (29 July 2008). Rose:Nigeria: The Forgotten Interim President. AllAfrica. AllAfrica Global Media. Retrieved on 2010-02-28.
  11. Ademoyega (1 January 1981). Why We Struck: The Story of the First Nigerian Coup. Evans Brothers. ISBN 9789781671678. 
  12. 12.0 12.1 Teniola (11 January 2016). Anaba:Hand over or took over power. Vanguard. Vanguard Media Limited. Retrieved on 22 June 2021.
  13. Olubode (16 July 2016). Osinubi:The first 1966 coup: Though painful, I’m happy I witnessed the killing of my parents-– Ademulegun-Agbi. The Punch. PUNCH (Nigeria) Limited. Archived from the original on 17 July 2016. Retrieved on 29 July 2021.
  14. 14.0 14.1 14.2 Iloegbunam (29 July 2016). Anaba:July 29,1966 counter-coup: Africa’s bloodiest coup d’état. Vanguard. Vanguard Media Limited. Retrieved on 29 July 2021.